بهترین زمان بازدید از دریاچه فامور چه موقعی است؟

دریاچه پریشان نگین آب شیرین استان فارس در نزدیکی شهرستان کازرون متاسفانه با بحران کم آبی دست و پنجه نرم می کند و بخش های وسیعی از این تالاب بین المللی رو به خشکی نهاده است.

معرفی دریاچه پریشان

دریاچه پریشان که با نام های متعددی همچون فامور مور شور کازرون یون موز توز پریشم و فزشویه نیز شناخته می شود یکی از بزرگ ترین و زیباترین پهنه های آبی شیرین در گذشته ایران و خاورمیانه بود. این گنجینه طبیعی در بخش جره و بالاده از توابع شهرستان کازرون در استان فارس در مجاورت والاشهر واقع شده است. آب این تالاب عمدتاً از آبراهه هایی که از کوه فامور در شمال شرق سرچشمه می گیرند و همچنین از منابع زیرزمینی پیرامون تأمین می گردید. با وجود شیرین بودن آب دریاچه پریشان برای آشامیدن مناسب نیست.

اهمیت زیست محیطی این تالاب به حدی است که در کنوانسیون بین المللی رامسر به ثبت رسیده و به عنوان منطقه ای حفاظت شده شناخته می شود. این وضعیت نشان دهنده ارزش بالای اکولوژیکی و تنوع زیستی این منطقه در سطح جهانی است هرچند که در سال های اخیر با چالش های جدی مواجه شده است.

آشنایی با موقعیت جغرافیایی دریاچه فامور

دریاچه فامور در مختصات جغرافیایی ۵۱ درجه و ۴۴ دقیقه تا ۵۱ درجه و ۵۱ دقیقه طول شرقی و ۲۹ درجه و ۳۲ دقیقه و ۳۰ ثانیه عرض شمالی قرار گرفته است. این تالاب مساحتی بالغ بر ۴۳۰۰ هکتار را در بر می گیرد و ارتفاع آن از سطح آب های آزاد در حدود ۸۲۰ متر است. حوزه آبریز تغذیه کننده دریاچه مساحتی در حدود ۲۶۶.۵ کیلومتر مربع را شامل می شود که نشان دهنده وسعت منطقه ای است که آب های سطحی و زیرزمینی آن به سمت تالاب جریان می یابند. اردیبهشت ماه به طور سنتی زمانی بود که دریاچه پریشان به بیشترین وسعت و پرآبی خود می رسید.

این تالاب در میان کوه های سر به فلک کشیده رشته کوه زاگرس محصور شده است. فاصله کوهستان از سمت شمال دریاچه حدوداً ۴ تا ۵ کیلومتر و از سمت جنوب نزدیک تر و در حدود ۵۰۰ متر است. در فاصله بین تالاب تا دامنه های کوهستانی چندین روستا و آبادی قرار گرفته اند. در شمال روستاهای مالکی (شامل قلات نیلو دهپاگاه هلک و پریشان) عرب فامور و سی سخت واقع شده اند. در بخش شرقی قلعه نارنجی و جروق قرار دارند و در جنوب روستای نرگس زار دیده می شود. در غرب دریاچه نیز روستاهای شهرنجان زوالی و ایازآباد واقع شده اند که همگی بخشی از چشم انداز فرهنگی و طبیعی اطراف این پهنه آبی ارزشمند را تشکیل می دهند.

دریاچه فامور از گذشته تاکنون

دریاچه فامور با قدمتی دیرینه همواره بخشی حیاتی از چشم انداز طبیعی و فرهنگی منطقه کازرون بوده است. این تالاب آب شیرین با وجود عدم قابلیت شرب مستقیم آب نقش مهمی در اکوسیستم محلی ایفا می کرد. در گذشته ای نه چندان دور دریاچه پریشان زیستگاه انواع مختلفی از آبزیان بود. گونه های بومی ماهی مانند پرک سرخه ماهی آب شیرین و زردک به وفور در آب های آن یافت می شدند و حتی فعالیت های پرورش ماهی نیز در این تالاب انجام می گرفت که نشان دهنده پرآبی و سلامت زیست بوم آن بود.

دشت ها و چمنزارهای پیرامون دریاچه فامور تفرجگاه های طبیعی دلنشینی برای مردم محلی و گردشگران به شمار می رفتند و همچنین پناهگاه گونه های کم نظیری از حیات وحش بودند. پوشش گیاهی اطراف تالاب شامل گونه های نمک دوست و انواع گون ها بود که در سازگاری با شرایط خاک منطقه رشد می کردند. تفریحاتی مانند قایق سواری بر روی آب های آرام تالاب ماهیگیری و ثبت تصاویر زیبا از طبیعت بکر منطقه از جمله جاذبه هایی بودند که پیش از آغاز روند خشکی بازدیدکنندگان را به سوی دریاچه پریشان جذب می کردند. متاسفانه تصویر کنونی تالاب با گذشته پربار آن تفاوت چشمگیری دارد و بسیاری از این فعالیت ها دیگر امکان پذیر نیستند.

اکوسیستم دریاچه پریشان

دریاچه پریشان به دلیل موقعیت جغرافیایی ممتاز خود به عنوان یکی از اجزای کلیدی مثلث گردشگری غرب استان فارس مطرح است. دو ضلع دیگر این مثلث ارزشمند را دشت ارژن و دره تاریخی چوگان تشکیل می دهند. نزدیکی این سه منطقه با پتانسیل بالای گردشگری تلاش هایی را برای ثبت آن ها به عنوان یک ژئوپارک در سطح استان فارس آغاز کرده است. این منطقه نمونه ای بی نظیر از تلفیق دو اقلیم متفاوت کوهستانی سرد و گرم و خشک کویری است که تنوع زیستی و چشم اندازهای طبیعی منحصربه فردی را پدید آورده است.

تالاب پریشان با اکوسیستم پیچیده ای که در طول میلیون ها سال در اثر عوامل تکتونیکی شکل گرفته در گذشته پایداری قابل توجهی داشته است. این پایداری منجر به شکل گیری یک زیست بوم خاص با گونه های گیاهی و جانوری بومی و مهاجر شده بود. اکوسیستم تالاب نه تنها برای حیات گونه های وابسته به آب حیاتی است بلکه بر پوشش گیاهی و جانوری مناطق خشکی پیرامون نیز تاثیرگذار است. تغییرات در سطح آب تالاب مستقیماً بر سلامت و بقای این اکوسیستم تأثیر می گذارد و کاهش شدید آب در سال های اخیر این زیست بوم ارزشمند را در آستانه فروپاشی قرار داده است.

آشنایی با گونه های گیاهی و جانوری دریاچه فامور

اطراف تالاب یا دریاچه فامور در گذشته میزبان تنوع قابل توجهی از گونه های گیاهی و جانوری بود. در بخش های غربی و جنوبی تالاب گونه های گیاهی مقاوم به شوری از خانواده اسفناجیان رشد می کردند که نشان دهنده وجود مقادیری نمک در خاک این نواحی بود. با کاهش سطح آب های زیرزمینی شاهد رشد و گسترش درختچه های گز در قسمت های مختلف تالاب هستیم که این خود نشانه ای از تغییر شرایط محیطی و خشکی تدریجی است.

در بخش جانوری پرندگان بومی نظیر گاوچرانک و دراج بخشی از جمعیت پرندگان تالاب را تشکیل می دادند. لاک پشت ها نیز از جمله دوزیستان شناخته شده در این زیست بوم بودند. علاوه بر گونه های بومی تالاب پریشان در فصول سرد سال مسیر مهاجرت پرندگان متنوعی از نقاط مختلف جهان بود. درنا پلیکان غاز اردک و چنگر از جمله مهم ترین پرندگان مهاجری بودند که برای زمستان گذرانی یا استراحت در مسیر مهاجرت خود به این تالاب پناه می آوردند. متاسفانه با خشکی تالاب در سالیان اخیر تعداد پرندگان مهاجر به شدت کاهش یافته و این پدیده یکی از پیامدهای ناگوار تغییرات زیست محیطی در دریاچه پریشان است.

وضعیت فعلی دریاچه پریشان

متاسفانه وضعیت کنونی دریاچه پریشان بسیار نگران کننده و بحرانی است. بخش های وسیعی از مساحت این تالاب ارزشمند به طور کامل خشک شده و تنها در زمان بارندگی های قابل توجه مقداری آب در بخش هایی از آن جمع می شود که آن هم به سرعت تبخیر یا به صورت باتلاق درمی آید. این شرایط اسفناک نتیجه ترکیبی از عوامل مختلف اقلیمی و انسانی است. افزایش میانگین دمای هوا در منطقه و کاهش چشمگیر میزان بارش های سالانه به عنوان عوامل اقلیمی نقش مهمی در تشدید خشکسالی و تبخیر آب تالاب داشته اند.

علاوه بر تغییرات اقلیمی فعالیت های انسانی نیز آسیب های جبران ناپذیری به تالاب وارد کرده اند. عملیات راه سازی در نزدیکی دریاچه که منجر به سوزاندن نیزارهای اطراف شد اکوسیستم حاشیه ای تالاب را تخریب کرد. حفر بی رویه صدها چاه غیرمجاز در اطراف دریاچه برای مصارف کشاورزی اصلی ترین ضربه را به منابع آب زیرزمینی تغذیه کننده تالاب وارد کرده است. همچنین برخی کارشناسان معتقدند گرمای حاصل از فعالیت نیروگاه سیکل ترکیبی برق در نزدیکی تالاب بر افزایش نرخ تبخیر آب تأثیرگذار بوده است هرچند مسئولان نیروگاه منابع آب خود را دور از تالاب اعلام کرده اند.

عوامل خشکی دریاچه فامور

خشکی تدریجی دریاچه فامور نتیجه مجموعه ای از عوامل به هم پیوسته است که در طول سالیان اخیر شدت یافته اند. یکی از این عوامل چرای بی رویه دام در بستر و حاشیه تالاب است. عدم مدیریت صحیح مراتع توسط نهادهای ذی ربط منجر به ورود بیش از حد دام به مناطق اطراف دریاچه شده و پوشش گیاهی حساس این نواحی را از بین برده است. از بین رفتن پوشش گیاهی خاک را تضعیف کرده و روند فرسایش و تبدیل شدن بستر تالاب به بیابان را تسریع می کند.

علاوه بر این آتش سوزی های عمدی یا سهوی در نیزارهای اطراف تالاب به خصوص در جریان عملیات عمرانی بخش مهمی از زیستگاه های حاشیه ای را از بین برده و آسیب جدی به اکوسیستم وارد کرده است. حفر بی شمار چاه عمیق و نیمه عمیق غیرمجاز توسط کشاورزان در دشت های اطراف برای آبیاری مزارع مهم ترین دلیل کاهش سطح آب های زیرزمینی و در نتیجه خشک شدن چشمه های تغذیه کننده تالاب محسوب می شود. افزایش دما و کاهش بارندگی ناشی از تغییر اقلیم نیز نرخ تبخیر آب باقی مانده را بالا برده است. تردد وسایل نقلیه سنگین بر روی بستر خشک شده تالاب و پدیده فرونشست زمین در منطقه نیز از دیگر عوامل تشدیدکننده این بحران زیست محیطی به شمار می روند. پیامد این خشکی تهدید جدی برای زندگی و معیشت روستاهای اطراف دریاچه پریشان است.

امکان بازدید از دریاچه پریشان

در حال حاضر با توجه به وضعیت بحرانی دریاچه پریشان و خشکی بخش های گسترده ای از آن تجربه بازدید از این تالاب با سال های پرآبی آن تفاوت چشمگیری دارد. امکان دسترسی به منطقه و بازدید از حاشیه تالاب وجود دارد اما انتظار دیدن یک پهنه آبی وسیع را نباید داشت. اغلب اوقات بازدیدکنندگان با بستری خشک یا مناطقی باتلاقی مواجه می شوند.

تنها پس از بارندگی های سنگین در فصول سرد سال ممکن است مقداری آب در بخش هایی از تالاب جمع شود اما این وضعیت موقتی است و با گرم شدن هوا و تابش آفتاب آب به سرعت تبخیر شده یا زمین به حالت باتلاقی خطرناک تبدیل می شود. بنابراین در حالی که منع قانونی برای بازدید وجود ندارد جذابیت طبیعی آن به شدت کاهش یافته است. با این حال مناطق اطراف تالاب و چشم اندازهای کوهستانی پیرامون همچنان برای طبیعت گردی در فصول مناسب جذابیت هایی دارند.

بهترین زمان بازدید از دریاچه پریشان

با توجه به وضعیت کنونی دریاچه پریشان که عمدتاً خشک یا باتلاقی است تعیین «بهترین زمان» برای بازدید به هدف شما بستگی دارد. اگر هدف دیدن حداقلی از آب در بستر تالاب باشد بهترین موقع از اولین روزهای فصل بهار تا اواخر اردیبهشت ماه است. در این دوره به خصوص اگر زمستان پربارشی سپری شده باشد ممکن است بخش هایی از تالاب آب داشته باشند و طبیعت اطراف نیز سرسبز و دل انگیز باشد. اردیبهشت ماه به طور کلی از نظر آب و هوا برای پیاده روی و گشت وگذار در حاشیه تالاب و مناطق اطراف زمان مناسبی محسوب می شود.

در گذشته فصول پاییز و زمستان به دلیل مهاجرت پرندگان آبزی به تالاب پریشان زمان ایده آلی برای علاقه مندان به پرنده نگری بود و این تالاب به یکی از مقاصد مهم برای مشاهده گونه های مهاجر تبدیل می شد. هرچند با خشکی تالاب تعداد پرندگان مهاجر به شدت کاهش یافته است اما همچنان ممکن است برخی گونه ها در صورت وجود اندک آب در منطقه دیده شوند. بنابراین اگرچه تصویر تالاب پرآب دیگر واقعیت ندارد اما بهار فرصتی برای لذت بردن از سرسبزی طبیعت اطراف و پاییز و زمستان فرصتی اندک برای مشاهده بقایای حضور پرندگان مهاجر است.

مسیر دسترسی به دریاچه پریشان

دسترسی به دریاچه پریشان که در فاصله تقریبی ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر کازرون در استان فارس قرار دارد نسبتاً آسان است. اگر مبدأ حرکت شما شهر کازرون باشد باید از خروجی شرقی این شهر خارج شده و وارد بزرگراه کازرون به شیراز شوید. پس از طی مسافتی حدود ۱۰ کیلومتر در این بزرگراه تابلوی مسیر دسترسی به دریاچه پریشان در سمت راست جاده قابل مشاهده است. مسیر فرعی از بزرگراه تا رسیدن به حاشیه دریاچه کوتاه است.

برای کسانی که از شهر شیراز قصد بازدید از دریاچه پریشان را دارند مسیر دسترسی از سمت غرب شیراز آغاز می شود. باید وارد بزرگراه شیراز به کازرون شوید و مسیر را تا رسیدن به همان نقطه در فاصله ۱۰ کیلومتری کازرون ادامه دهید. پس از مشاهده تابلوی راهنما در سمت چپ جاده وارد مسیر فرعی دریاچه شوید. مناطق اطراف دریاچه پریشان شامل روستاها و آبادی های متعددی است که همگی در محدوده منطقه حفاظت شده ارژن در غرب استان فارس قرار گرفته اند و دسترسی به تالاب از طریق جاده های ارتباطی بین این روستاها نیز امکان پذیر است.

دیدنی های اطراف دریاچه پریشان

بازدید از منطقه دریاچه پریشان می تواند فرصتی برای کشف دیگر جاذبه های طبیعی و تاریخی ارزشمند در غرب استان فارس باشد. این منطقه که بخشی از ذخیره گاه زیست کره ارژن و پریشان محسوب می شود دیدنی های متنوعی را در خود جای داده است که می توانند سفر شما را پربارتر کنند. با برنامه ریزی مناسب می توانید در یک سفر ترکیبی علاوه بر بازدید از وضعیت فعلی تالاب از زیبایی های طبیعی و آثار باستانی این منطقه نیز لذت ببرید.

دشت ارژن

دشت ارژن تفرجگاهی وسیع و چشم نواز در مسیر ارتباطی شیراز به کازرون است که در فاصله تقریبی ۶۰ کیلومتری از دریاچه پریشان قرار دارد. این دشت با دریاچه ای زیبا و روستایی خوش آب و هوا همواره مورد توجه طبیعت گردان بوده است. دشت ارژن در فصول بهار و به خصوص در اردیبهشت ماه با رویش گل های وحشی و سرسبزی خیره کننده منظره ای بی نظیر خلق می کند و مقصدی محبوب برای عکاسی و پیاده روی در طبیعت است.

این دشت در گذشته شکارگاه پادشاهان ایران باستان بوده و حاکمان ساسانی برای تفریح و شکار به این منطقه سفر می کردند. علاوه بر دریاچه کوچک دشت ارژن آبشاری فصلی به نام «چرونیز» نیز در این منطقه از بالای صخره ها سرازیر می شود که در فصول پرآبی زیبایی خاصی دارد و محل مناسبی برای استراحت و لذت بردن از صدای آب است. گشت وگذار در دشت ارژن می تواند مکمل خوبی برای بازدید از منطقه دریاچه پریشان به خصوص در فصل بهار باشد و تجربه ای دلنشین از طبیعت فارس را ارائه دهد.

دشت برم

دشت برم که با نام تفرجگاه میان کتل نیز شناخته می شود یکی دیگر از مناطق طبیعی بسیار زیبای نزدیک به دریاچه پریشان است. این دشت در فاصله حدود ۳۰ کیلومتری شرق کازرون و تقریباً ۲۰ کیلومتری از تالاب پریشان واقع شده است. یکی از ویژگی های تاریخی این دشت وجود کاروانسرای قدیمی میان کتل در قلب آن است که یادگاری از دوران رونق راه های تجاری گذشته است و بازدید از آن می تواند جذابیت تاریخی به طبیعت گردی شما بیفزاید.

دشت برم با تنوع گونه های گیاهی و چشم اندازهای دل انگیز به خصوص در اوایل فصل بهار که مملو از گل های رنگارنگ می شود بسیار دیدنی است. این دشت همچنین به دلیل اینکه یکی از زیستگاه های مهم گوزن زرد ایرانی گونه ای ارزشمند و در خطر انقراض به شمار می رود از اهمیت بالایی در زمینه گردشگری حیات وحش برخوردار است. دشت برم نیز مانند دریاچه پریشان بخشی از منطقه حفاظت شده ارژن و پریشان است که بر اهمیت زیست محیطی آن می افزاید و آن را به مقصدی ارزشمند برای علاقه مندان به طبیعت و حیات وحش تبدیل کرده است.

شهر باستانی بیشاپور

شهر باستانی بیشاپور یکی از برجسته ترین و مهم ترین سایت های باستانی در استان فارس و ایران است که شهرتی جهانی دارد. این شهر تاریخی در فاصله حدود ۲۰ کیلومتری شمال غربی کازرون و تقریباً ۴۰ کیلومتری از دریاچه پریشان واقع شده است و هر ساله پذیرای تعداد زیادی از گردشگران داخلی و خارجی است. بیشاپور در دوران حکومت ساسانیان به ویژه در زمان شاپور اول ساسانی از اهمیت بالایی برخوردار بود و تاریخ ساخت آن بر سنگ نوشته های باقی مانده در شهر ثبت شده است.

اهمیت تاریخی و معماری این شهر منجر به ثبت آن در فهرست میراث جهانی یونسکو در سال ۲۰۱۸ به عنوان بخشی از چشم انداز باستان شناسی ساسانی منطقه فارس شد. از مهم ترین آثار باستانی که در بازدید از بیشاپور می توان دید شش نقش برجسته ساسانی در کرانه رودخانه شاپور در نزدیکی شهر است. معبد آناهیتا سازه ای شگفت انگیز با معماری دقیق و پیچیده که مورد تحسین مهندسان امروزی نیز قرار گرفته یکی دیگر از آثار ارزشمند باقی مانده است. جایگاه نذورات تالار تشریفات و ایوان موزاییک نیز از دیگر بخش های دیدنی این شهر باستانی هستند که بازدید از آن ها برای علاقه مندان به تاریخ و فرهنگ ایران بسیار جذاب خواهد بود.

تنگ چوگان

تنگ چوگان یا همان دره چوگان از دیگر جاذبه های طبیعی و تاریخی مهم در نزدیکی شهر کازرون و در حوالی دریاچه پریشان است. این دره زیبا دقیقاً در مقابل شهر باستانی بیشاپور قرار گرفته است و رودخانه شاپور از میان آن می گذرد. تنگ چوگان نه تنها از نظر طبیعی چشم اندازهای زیبایی دارد بلکه به دلیل وجود آثار باستانی متعدد مرتبط با شهر بیشاپور در حاشیه آن از اهمیت تاریخی بالایی نیز برخوردار است.

نام این دره برگرفته از تاریخچه آن است؛ در دوران ساسانیان تنگ چوگان محل تفرج و تفریح پادشاهان و درباریان بوده است و گفته می شود بازی چوگان در این منطقه رواج داشته است. همین پیشینه تاریخی سبب نام گذاری این دره به نام تنگ چوگان شده است. بازدید از تنگ چوگان می تواند مکمل بسیار خوبی برای گشت وگذار در شهر باستانی بیشاپور و منطقه دریاچه پریشان باشد و فرصتی برای دیدن تلفیقی از طبیعت زیبا و تاریخ کهن ایران فراهم آورد.

دریاچه پریشان کجاست؟

دریاچه پریشان یا فامور در استان فارس در فاصله حدود ۱۵ کیلومتری جنوب شرقی شهرستان کازرون واقع شده و از جمله تالاب های بین المللی ثبت شده ایران است.

دریاچه پریشان در حال حاضر چه وضعیتی دارد؟

متاسفانه دریاچه پریشان در حال حاضر در وضعیت بحرانی به سر می برد و بخش های وسیعی از آن به دلیل خشکسالی حفر چاه های غیرمجاز و عوامل دیگر خشک شده است.

آیا امکان بازدید از دریاچه پریشان وجود دارد؟

بله امکان بازدید از منطقه دریاچه پریشان وجود دارد اما باید انتظار داشت که بخش های زیادی از بستر تالاب خشک یا باتلاقی باشد و تنها پس از بارندگی آب قابل مشاهده است.

بهترین زمان بازدید از دریاچه فامور چه موقعی است؟

اگر هدف دیدن اندکی آب و سرسبزی طبیعت اطراف باشد بهترین زمان بازدید از دریاچه فامور و پیرامون آن از اوایل بهار تا اواخر اردیبهشت ماه است.

دلیل خشکی دریاچه پریشان چیست؟

خشکی دریاچه پریشان ناشی از ترکیبی از عوامل شامل خشکسالی حفر بی رویه چاه های کشاورزی آتش سوزی نیزارها چرای بی رویه دام و احتمالاً تأثیرات فعالیت های صنعتی اطراف است.