جای خالی «عیسی قلی پور» همیشه احساس می شود/ تشییع «بخشی» در زیر باران و درسی که مردم به مدیران فرهنگی دادند

یک نوازنده دوتار در گفت وگو با پیشتاز مطرح کرد؛

سید حسن قدرتی، زنده یاد عیسی قلی پور را از آخرین بازماندگان نسل بخش های شمال خراسان می داندکه جای خالی او همیشه در بین علاقه مندان موسیقی خراسان احساس خواهد شد.

به گزارش خبرنگار گروه فرهنگ و جامعه خبرگزاری علم و فناوری پیشتاز، عیسی قلی پور از بخشی های نامدار موسیقی مقامی شمال خراسان، روز جمعه چهاردهم اردیبهشت ماه در 82 سالگی در بجنورد درگذشت.

زنده یاد قلی پور که نزد علاقه مندان موسیقی شمال خراسان به «عیسی بخشی» معروف بود، نوازندگی را از پدر و پدربزرگش که آنها نیز «بخشی» بودند آموخت. این هنرمند فقید، در بسیاری از جشنواره های داخلی و خارجی شرکت کرده بود و علاوه بر نوازندگی دوتار، صدای پرطنین و دلنشینی نیز داشت و نشان درجه یک هنری را نیز از وزارت فرهنگ و اراشد اسلامی دریافت کرده بود.

در همین ارتباط، سید حسن قدرتی هنرمند نوازنده دوتار در گفت وگو با خبرنگار پیشتاز عنوان کرد: فوت زنده یاد «عیسی بخشی» اتفاقی تلخ و خلاء بزرگی برای اهالی موسیقی بود. در این دو دهه تعداد زیادی از بخشی های شمال خراسان را ازدست دادیم که شاید شاخص ترین آنها زنده یادان حاج قربان سلیمانی، رمضان بردری، علی غلامرضایی آلماجوقی و سهراب محمدی بودند. حالا با رفتن عیسی بخشی جای خالی این بزرگان هم بیش از پیش احساس می شود.

تفاوت «بخشی» و نوازنده

وی اظهار کرد: در فرهنگ خراسان جایگاه «بخشی» با نوازنده دوتار متفاوت است. نوازنده دوتار آن کسی است که صرفاً دوتار می نوازد، اما «بخشی» جایگاهی فراتر از یک نوازنده یا آهنگساز دارد و یک استاد یا مرشد محسوب می شود. در قدیم مردم معتقد بودند که خداوند به بخشی ها عنایت ویژه ای داشته و مقامی خاص اهدا کرده؛ یعنی نوعی معنویت در شخصیت آنها وجود داشت و مورد احترام مردم منطقه خود بودند.

این فرهنگی بازنشسته که از سال 1368 دوتارنوازی را به شکل حرفه ای آغاز کرده افزود: در قدیم، آموختن دوتار کار هرکسی نبود و یادگیری آن یک رابطه استاد ـ شاگردی سال ها طول می کشید. این شکل از موسیقی برپایه نت خوانی و نت نویسی نبود، بلکه با دیدن و شنیدن رقم می خورد. یعنی فردی که استعداد داشت باید به دست بخشی ها نگاه می کرد و خوب گوش می کرد تا بتواند ردراین مسیر قدم بردارد. طبیعی است که سختی های فراوانی را هم تحمل می کرد. عنوان «بخشی» اغلب اوقات مثل یک میراث به فرزندان منتقل می شد.

قدرتی عنوان کرد: بخشی ها علاوه بر تبحر در نوازندگی دوتار، خودشان شعر می سرودند و می خواندند؛ در ساختن و تعمیر دوتار مهارت داشتند؛ از نظر اخلاقی هم مورد قبول اهالی منطقه بودند و به صفات نیکو شناخته می شدند. برای همین در کنار حماسه سرایی و در کنار نقل داستان ها، پند و اندرز هم به مخاطبان خودشان عرضه می کردند. حافظه قوی و لحن گرم وگیرایی داشتند و به قول امروزی ها در فن بیان هم توانا بودند.

این نوازنده دوتار گفت: معمولاً به آن دسته از بخشی هایی که این هنر ها و مهارت ها را در حد اعلای خود داشتند «بخشی خودبند» می گفتند. مجموعه این مهارت ها بود که یک «بخشی» را از دوتار نواز جدا می کرد. بیشتر بخشی ها داستان ها و نقل ها و اشعار مختص به خودشان را داشتند که اغلب در جزوه های قدیمی و دستنویس نگهداری می کردند و برایشان بسیار ارزشمند بود. اگر یک «بخشی» نَقل، اشعار و حکایت های منحصر به فردی داشت برایش مزیت و افتخار بود.

وی افزود: در خراسان سه دسته نوازنده وجود داشت. یک گروه همین بخشی ها بودند که در کنار دوتارنوازی و روایت گری و داستان سرایی هم می کردند. گروه دیگرعاشیق ها بودند که صرفاً در مجالس شادی وعروسی نوازندگی می کردند. دسته سوم هم نوازندگان دوره گرد یا لوطی ها بودند که در یک زندگی کولی وار، منطقه به منطقه سفر می کردند و در کنار نوازندگی، وقایع هرمنطقه را هم به گوش اهالی منطقه دیگر می رساندند.

قدرتی عنوان کرد: البته این دسته سوم یعنی لوطی ها، دیگر منقرض شده اند. از بخشی های شمال خراسان چه ترک زبان و چه کرمانج و چه ترکمن هم کمتر از انگشتان یک دست باقی مانده اند.

مردی از تبار بخشی های خراسان قدیم 

وی افزود: مرحوم عیسی بخشی در نواختن دو تار تبحر فراوانی داشت و در روایتگری و داستان سرایی به سه زبان ترکی، کرمانجی و فارسی هم بسیار مسلط بود. با صدای گرمی هم که داشت این روایت ها را شیرین و جذاب ارایه می کرد. در جشنواره های متعددی شرکت کرده بود و توانست در کنار سایر بخشی ها، موسیقی شمال خراسان را پرآوازه کند. در این مسیر زحمات زیادی کشید تا بتواند فرهنگی را که از پدرانش گرفته بود به دیگران منتقل کند.

این دوتارنواز اهل شهرستان قوچان عنوان کرد: همه آثار مرحوم قلی پور شنیدنی بودند، اما خود من از شنیدن مقام های «نوایی» و «شاختایی» با زخمه دوتار و نوای او لذت بیشتری می بردم. باید بگویم جای خالی این استاد فقید به راحتی پرنخواهد شد.

قدرتی گفت: مردم قدر هنر و هنرمند را می دانند و به آنها احترام می گذارند. مراسم تشییع پیکر مرحوم عیسی بخشی در بجنورد زیر بارش شدید باران برگزار شد و نماز هم زیر باران خوانده شد. با این حال خیل عظیم همشهریان و طرفداران ایشان از چند ساعت پیش در این مراسم حاضر بودند.

وی افزود: امیدوارم مدیران فرهنگی ما از این قدرشناسی درس بگیرند و اقدامات بیشتر و موثرتری برای پیشکسوتان موسیقی مقامی انجام دهند.

قدرتی عنوان کرد: الان استاد محمد یگانه که از همان تعداد انگشت شمار بخشی های باقیمانده در خراسان است و به گردن من هم حق استادی دارد، با هفتاد و سه سال سن هنوز بیمه نیست و منبع درآمد ثابتی هم ندارد. این بخشی موسیقی شمال خراسان فرزند خلف استاد محمدحسین یگانه است که ایشان هم از بزرگان موسیقی خراسان بود و در سال 71 درگذشت. با این حال و با همه این مشکلات، هنوز هم به فکر ساختن ساز و آموزش هنر به هنرجویان موسیقی مقامی است که جای تقدیر فراوان دارد.