خطر بی خوابی و استرس برای مفاصل/ آرتروز؛ مهمان همیشگی فرد مبتلا

دکتر حسین یاری – مدیر کلینیک طب پیشگیری و ارتقای سلامت سازمان جهاد دانشگاهی علوم پزشکی تهران به بهانه روز جهانی آرتروز در گفت وگوی تفصیلی با پیشتاز با بیان اینکه آرتروز یکی از شایع ترین اختلالات عضلانی_اسکلتی حوزه سلامت است اظهار کرد: مفاصل محل رسیدن دو استخوان به یکدیگر هستند و بیماری ساییدگی یا آرتروز بیماری است که غضروف مفاصل را درگیر می کند. در واقع هنگامی که غضروف آسیب ببیند خراب شود یا تحلیل رود بیماری آرتروز یا ساییدگی مفاصل ایجاد می شود. 

وی ادامه داد: تمام مفاصل بدن از پتانسیل ابتلا به ساییدگی برخوردار هستند اما ساییدگی در برخی مفاصل شایع تر است. اغلب افرادی که به بیماری ساییدگی مفاصل مبتلا شده اند به دلیل زانو درد یا کمردرد ناشی از آرتروز به پزشک مراجعه می کنند؛ اما آرتروز می تواند در لگن ستون فقرات گردن مفاصل مچ و حتی بندهای انگشتان نیز بروز پیدا کند.

عوامل زمینه ساز تحلیل غضروف ها و بروز آرتروز 

کدام آرتروزها ارثی است؟

عضو هیات علمی جهاد دانشگاهی علوم پزشکی تهران درباره چرایی تحلیل رفتن غضروف مفاصل توضیح داد: عوامل متعددی زمینه ساز تحلیل و خراب شدن غضروف مفاصل هستند. ژنتیک از عوامل اثرگذار مهم در تحلیل رفتن غضروف مفصلی است؛ به نحوی که اگر پدر و مادر یک فرد به بیماری ساییدگی مفاصل مبتلا باشند احتمال ابتلا به بیماری آرتروز در آن فرد نیز افزایش می یابد. آرتروز برخی مفاصل از مبنای ژنتیک بیشتری برخوردار هستند؛ به طور مثال فردی که به آرتروز دست مبتلا است به احتمال فروان این بیماری را از نسل های قبل خود به ارث برده است.

این متخصص طب فیزیکی و توانبخشی با بیان اینکه سن از دیگر عوامل موثر در بروز آرتروز به حساب می آید خاطرنشان کرد: با افزایش سن و سالمند شدن انسان ها غضروف تحلیل رفته و خراب می شود. بنابراین افزایش سن از دیگر عوامل ساییدگی مفاصل است؛ به نحوی که حدود ۷۰ درصد افراد مبتلا به ساییدگی مفاصل ۵۵ سال یا بیشتر دارند.

چاقی و افزایش سرعت ساییدگی مفاصل

مدیر کلینیک طب پیشگیری و ارتقاء سلامت سازمان جهاد دانشگاهی علوم پزشکی تهران درباره فاکتور موثر دیگر در بروز آرتروز خاطرنشان کرد: اضافه وزن از دیگر عوامل موثر در بروز بیماری آرتروز است؛ به نحوی که اضافه وزن منجر به افزایش فشار بر مفاصل زانو و کمر شده و شدت و سرعت پیشرفت ساییدگی مفاصل را افزایش می دهد.

وی با بیان اینکه وضعیت قامتی بدن از دیگر عوامل موثر در بروز بیماری آرتروز محسوب می شود توضیح داد: هنگامی که راستای قامت و آناتومی بدن غیرطبیعی و با اختلال همراه باشد احتمال ابتلا به آرتروز افزایش می یابد. منظور از غیرطبیعی بودن و بروز اختلال در آناتومی بدن این است افرادی که دارای زانوی پرانتزی ضربدری یا عقب رفته هستند فشار بیشتری روی زانو تجربه می کنند و در نتیجه به دلیل فشار بیشتری که تجربه می کنند احتمال ابتلا به آرتروز در آنها افزایش می یابد.

این متخصص طب فیزیکی با بیان اینکه انجام کارهای روزمره نیز می تواند منجر به بروز ابتلا به آرتروز شود تصریح کرد: در افرادی که ماهیت شغلی شان به نحوی است که ناچار به بلند کردن وزنه های سنگین هستند یا در طول روز بسیار زیاد خم و راست می شوند یا رفت وآمد مکرر از پله ها دارند نیز احتمال ابتلا به آرتروز در آنها افزایش می یابد.

تبعات سبک زندگی کم تحرک

وی با اشاره به نتایج پژوهش های سال های اخیر گفت: نتایج یافته های پژوهش های سال های اخیر بیانگر این است که کم تحرکی در بروز آرتروز اثرگذار است؛ اما این فاکتور چندان مورد توجه قرار نمی گیرد. هر چه میزان بی تحرکی و یکجانشینی افزایش یابد احتمال ابتلا به آرتروز بیشتر می شود. «سبک زندگی کم تحرک» از دیگر عوامل زمینه ساز ابتلا به آرتروز است.

کمبود ویتامین D در میان ایرانیان

یاری همچنین با بیان اینکه تغذیه در بروز ابتلا به آرتروز نقش دارد خاطرنشان کرد: تغذیه در بروز ابتلا به ساییدگی مفاصل نقش دارد. میزان مصرف کلسیم ویتامین D مصرف ریزمغذی ها نیز در بروز بیماری آرتروز نقش دارد.

بی خوابی و استرس؛ موثر در بروز آرتروز

عضو هیات علمی سازمان جهاد دانشگاهی علوم پزشکی تهران با بیان اینکه هنگامی که از پیشگیری از بیماری ها سخن می گوییم باید به «عوامل خطر  قابل تغییر» بپردازیم اظهار کرد: ژنتیک جزو عوامل خطر بروز آرتروز است که در برابر این فاکتور نمی توانیم مداخله چندانی داشته باشیم. به طور قطع سبک زندگی می تواند نقش موثری بر عوامل خطر قابل تغییر بروز آرتروز داشته باشد. هنگامی که از عوامل خطر قابل تغییر بروز آرتروز صحبت می کنیم منظور فاکتورهایی مانند تغذیه فعالیت بدنی روابط بین فردی خواب مناسب سوءمصرف مواد و استرس است و هر کدام از این عوامل شش گانه جزو ستون های سبک زندگی هستند و می توانند در ابتلا به آرتروز اثرگذار باشند.

خطر دخانیات برای مفاصل

این متخصص طب فیزیکی ادامه داد: بررسی ها بیانگر این است که احتمال ساییدگی در افرادی که دخانیات استعمال می کنند افزایش قابل توجه پیدا می کند. علاوه بر دخانیات خواب ناکافی و استرس می توانند نقش موثری در بروز آرتروز داشته باشند. اصلاح سبک زندگی یک مولفه بسیار مهم است و توجه به مولفه اصلاح سبک زندگی می تواند احتمال بروز آرتروز با افزایش سن را کاهش دهد یا تاثیر عوامل ژنتیکی در بروز ساییدگی مفاصل را کم کند.

وضعیت آرتروز در میان ایرانیان

مدیر کلینیک طب پیشگیری و ارتقاء سلامت سازمان جهاد دانشگاهی علوم پزشکی تهران درباره وضعیت ابتلای ایرانیان به آرتروز نیز به پیشتاز گفت: اساتید دانشگاه علوم پزشکی تهران ۱۵۰۰ شهروند ایرانی را مورد  بررسی قرار دادند و نتایج این پژوهش بیانگر این است که دست کم حدود ۶۶ درصد از افرادی که در این طرح مطالعاتی شرکت کرده اند «درد» را در سیستم عضلانی_اسکلتی خود تجربه کرده اند. بنابر اظهارات افراد حاضر در این پژوهش اغلب آنها درد را در ناحیه کمر و زانو تجربه کرده اند. بررسی ها بیانگر این است که حدود ۲۰ درصد افراد به ساییدگی مفاصل مبتلا هستند که آرتروز زانو بخش اصلی آن را به خود اختصاص می دهد. همچنین حدود ۲۳ درصد افرادی که در این طرح تحقیقاتی شرکت کرده اند کمر درد را تجربه کرده اند.

روش های تشخیص بیماری آرتروز

یاری درباره چگونگی تشخیص بیماری آرتروز گفت: شرح حال و معاینه پزشک اولین قدم برای تشخیص آرتروز است. افرادی که مبتلا به آرتروز گردن یا کمر هستند همواره نسبت به خشکی کمر یا گردن خود شکایت دارند. پزشک با شناسایی علائم بالینی می تواند بیماری آرتروز را تشخیص دهد. پزشکان همچنین با لمس حرکت دادن و تست کردن ناحیه مبتلا می توانند بیماری آرتروز را تشخیص دهند.

عضو هیات علمی سازمان جهاد دانشگاهی علوم پزشکی تهران افزود: تصویربرداری از دیگر روش های تشخیص آرتروز است؛ به نحوی که پزشک با رادیولوژی می تواند بیماری آرتروز و شدت این بیماری را تشخیص دهد. گاهی اوقات آرتروز سبب آسیب سایر بخش های مفصل می شود؛ به طور مثال آرتروز زانو می تواند سبب تحلیل رفتن منیسک شود و به آن آسیب وارد کند. بررسی وضعیت ساختاری منیسک نیازمند MRI است. گاهی اوقات سی تی اسکن هم به منظور بررسی وضعیت آناتومیک مبتلایان به آرتروز توصیه می شود. بنابراین معاینه شرح حال بیمار و تصویربرداری بویژه رادیولوژی و سپس MRI روش های تشخیصی متداول در آرتروز هستند. 

آرتروز؛ مهمان همیشگی فرد مبتلا

۵ نکته ای که مبتلایان باید رعایت کنند

وی درباره روش های پیشگیری از بیماری آرتروز گفت: ساییدگی یا آرتروز مانند سرماخوردگی ناشی از یک ویروس نیست که بتوان آن را با دارو به کلی درمان کرد؛ نکته اساسی این است که آرتروز برای همیشه مهمان فرد مبتلا است. اگر مبتلایان به بیماری آرتروز می خواهند درد را تجربه نکنند و مثل همیشه به انجام فعالیت های روزمره خود بپردازند باید نسبت به سلامت خود توجه کنند و پنج اقدام را در دستور کار خود قرار دهند.

یاری با بیان اینکه افراد مبتلا به آرتروز می بایست وزن خود را متعادل نگه دارند گفت: اولین اقدام در پیشگیری از آرتروز کنترل وزن است؛ همراهی اضافه وزن با آرتروز بسیار قابل توجه است؛ به حدی که گفته می شود ۱۰ درصد کاهش وزن می تواند فشار وارده به زانو را تا ۵۰ درصد کاهش دهد.

یاری درباره ضرورت فعالیت بدنی نیز گفت: زندگی پرتحرک توصیه دوم متخصصان طب فیزیکی برای پیشگیری از ابتلا به بیماری آرتروز به حساب می آید. افزایش میزان پیاده روی روزانه کاهش استفاده از آسانسور و پله برقی وقفه در کارهای نشسته روزانه و تحرک بیشتر جزو مواردی است که برای پیشگیری از ابتلا به آرتروز توصیه می شود. همچنین انجام برخی از تمرین ها سبب می شود عضلاتی که مسئولیت حمایت از مفصل را بر عهده دارند تقویت شوند. به طور قطع یادگیری و انجام تمرین ها به صورت روزانه می بایست به ملکه ذهن افراد مستعد به بیماری آرتروز تبدیل شود.

اهمیت ویتامین D کلسیم و ریزمغذی ها در پیشگیری از آرتروز

مدیر کلینیک طب پیشگیری و ارتقاء سلامت سازمان جهاد دانشگاهی علوم پزشکی تهران ادامه داد: استفاده از مکمل ها و ریزمغذی ها سومین اقدام در پیشگیری از ابتلا به آرتروز است. پس از پاندمی کووید۱۹ استفاده از ویتامین D در کانون توجه قرار گرفت؛ اما حدود ۸۰ درصد از ایرانی ها به کمبود ویتامین D مبتلا هستند. وضعیت کمبود ویتامین D در میان ایرانی ها به نحوی است که تمام ایرانیان می بایست دست کم یک قرص ۵۰هزار واحدی ویتامین D را به صورت ماهیانه مصرف کنند.

وی با بیان اینکه کلسیم دیگر ریزمغذی مهم برای پیشگیری از ابتلا به آرتروز است گفت: مصرف لبنیات بهترین روش برای دریافت کلسیم است؛ هرچه میزان مصرف لبنیات و به ویژه شیر (دست کم ۲ لیوان در روز) افزایش یابد نیاز دریافت کلسیم تامین می شود.

یاری با اشاره به نقش ترکیبات گیاهی برای پیشگیری از ابتلا به آرتروز گفت: شاید برخی از ترکیبات گیاهی مانند زنجبیل دارچین سویا و آواکادو بتواند به پیشگیری از  آرتروز کمک کند. این دسته ترکیبات که اصطلاحا و به غلط داروهای غضروف ساز خوانده می شوند می توانند در کاهش خشکی و بهبود درد ناشی از ساییدگی مفاصل کمک کنند.

اهمیت اصلاح سبک زندگی

وی با بیان اینکه اصلاح سبک زندگی می تواند از بروز فشار به مفاصل جلوگیری کند گفت: کسانی که از ابتلا به آرتروز زانو واهمه دارند باید بدانند که خم کردن زانو منجر به بروز فشار بیشتر به این قسمت از بدن می شود. بنابراین اجتناب از خم کردن زانو تا حد امکان چهارمین اقدام ضروری است که باید مد نظر قرار بگیرد. مواردی مانند دو زانو نشستن چهار زانو نشستن استفاده از توالت ایرانی و سایر مواردی که منجر به خم کردن زانو می شود باید به نحوی اصلاح شوند که زانوها در طول روز کمتر خم شوند.

مدیر کلینیک طب پیشگیری و ارتقاء سلامت سازمان جهاد دانشگاهی علوم پزشکی تهران ادامه داد: نشستن پشت میز خوابیدن روی تخت نماز خواندن پشت میز در مواقعی که درد قابل توجه وجود دارد و استفاده از توالت فرنگی برای کمتر خم شدن زانو توصیه می شود.

وی پنجمین اقدام پیشگیرانه را استفاده از کفش و کفی مناسب کفش برشمرد و گفت: کفش و کفی طبی تجویز شده توسط متخصص طب فیزیکی از فشار وارده بر زانوها کم می کند و در پیشگیری از آرتروز نقش دارد.

فقط به درمانگر اکتفا نکنید

یاری با بیان اینکه مراحل متعددی برای درمان آرتروز وجود دارد گفت: به طور مثال فردی که مبتلا آرتروز زانو است نباید به تنهایی به درمانگر اکتفا کند؛ بلکه باید خود پزشک خود باشد. پزشکان باید در وهله نخست نسبت به اصلاح سبک زندگی فرد مبتلا به آرتروز اقدام کنند. پس از اصلاح سبک زندگی تجویز دارو که بخشی از آن را مکمل ها تشکیل می دهند جزو مراحل دیگر درمان است.

و اما روش های درمانی و ضرورت تمرین های روزانه

عضو هیات علمی سازمان جهاد دانشگاهی علوم پزشکی تهران با بیان اینکه انجام تمرین های روزانه از دیگر راهکارهای درمانی آرتروز است گفت: همچنین فیزیوتراپی با کاهش التهاب و بهبود دامنه حرکتی مفصل می تواند به بهبود شرایط مفصل کمک کند. همچنین تزریق به محل مفصل از دیگر اقدامات درمانی آرتروز است.

وی ادامه داد: ترکیبات مختلف مانند داروی ضد التهاب کورتونی به مفصل تزریق می شود؛ گاهی اوقات به منظور نرم شدن مفصل ژل غضروف ساز هیالورونیک هم  تزریق می کنیم. همچنین PRP از دیگر اقدامات درمانی است؛ به نحوی که خون از فرد بیمار گرفته شده و پلاکت های خود فرد تغلیظ شده و به داخل مفصل تزریق می شود. این تزریق ها می توانند به روان تر شدن مفصل کاهش درد و التهاب و بهبود عملکرد فرد کمک کنند.

آرتروز و تعویض مفصل

یاری در بخش پایانی صحبت هایش با بیان اینکه گاهی اوقات شدت بیماری بسیار زیاد است خاطرنشان کرد: هنگامی که شدت بیماری بسیار زیاد است روش های رایج غیرجراحی درمان آرتروز اثرگذار نیست و تعویض مفصل زانو در چنین شرایطی توصیه می شود. اگر بیمار به بیماری زمینه ای نگران کننده ای مبتلا نباشد و از شرایط سنی مناسبی برخوردار باشد عمل تعویض مفصل زانو را انجام می دهیم. لازم به ذکر است که پس از جراحی هم بیمار باز نباید به تعویض مفصل زانو بسنده کند و لازم است پس از عمل تعویض مفصل زانو رعایت برخی نکات را مد نظر قرار دهد.

پایان خبر پیشتاز