شمارش معکوس برای استقرار دوازدهمین سکاندار وزارت نیرو / بحران آب و برق همزمان رفع خواهد شد؟ 

 به گزارش پیشتاز، واقعیت این است که هر فردی که بر صندلی ریاست «وزارت نیرو» تکیه بزند، با چالش‌ها و مشکلات متعددی روبرو خواهد شد. در حال حاضر، تنش‌های آبی، ناترازی و قطعی برق، شرایط نامساعدی را برای شهرک‌های صنعتی، تولیدی و کارخانه‌های کشور به وجود آورده است. این وضعیت منجر به کاهش ساعت کاری ادارات دولتی در تابستان و در نهایت به افت تولید و کاهش رشد اقتصادی شده است.

 این شرایط در حالی است که در سال‌های اخیر، به دلیل ناکامی در دیپلماسی آب، عدم سرمایه‌گذاری در جمع‌آوری آب‌های سطحی، توقف پروژه‌های سدسازی و همچنین افزایش میانگین عمق چاه‌ها در تمامی مناطق کشور، چالش‌ها و مشکلات اقتصادی کشور تشدید شده است.

عباس علی‌آبادی هر چند رد دولت سیزدهم و پس از استیضاح فاطمی‌امین عهده دار مسئولیت وزارت صنعت، معدن و تجارت شد، اما حالا به عنوان گزینه پیشنادی تصدی وزارت نیرو از سوی پزشکیان به مجلس معرفی شده است.

این گزارش نگاهی دارد به سکانداران وزارت نیرو در چهار دهه‌ی گذشته .

 اولین وزیر نیرو پس از انقلاب

 عباس تاج کاشانی، نخستین وزیر نیرو پس از انقلاب اسلامی، در دولت موقت مهدی بازرگان است که از بهمن ۱۳۵۷ تا آبان ۱۳۵۸ به مدت ۹ ماه در این سمت مشغول به کار بود. او فرزند تاج الواعظین کاشانی و متولد سال ۱۲۹۶ شمسی در کاشان بود و مدرک کارشناسی‌ارشد رشته برق را از دانشگاه تهران دریافت کرده بود.

کاشانی یکی از بنیان‌گذاران انجمن اسلامی مهندسین در سال ۱۳۳۶ به شمار می‌رفت و به پیشنهاد مهندس بازرگان در سال ۱۳۵۷ به‌عنوان وزیر نیرو انتخاب شد. او همچنین در دولت موقت و کابینه موقت شورای انقلاب حضور داشت و در سال‌های بعد به‌عنوان معاون برخی از وزیران در حوزه انرژی به فعالیت خود ادامه داد. مهندس عباس تاج کاشانی در دی‌ماه ۱۳۷۶ درگذشت و در زیارت چهل‌تن به خاک سپرده شد.

وزیر نیرویی که به شهادت رسید

 مدت‌زمان زیادی از پایان فعالیت دولت موقت نگذشته بود که شورای انقلاب، «حسن عباسپور تهرانی فرد» را به‌عنوان وزیر نیرو منصوب کرد. او استاد دانشکده مهندسی برق دانشگاه تهران بود و دارای مدرک کارشناسی‌ارشد و دکتری در رشته برنامه‌ریزی و مدیریت سیستم‌های انرژی از لندن در زمینه الکترومکانیک بود.

 از جمله دستاوردهای او در ۹ ماه تصدی این وزارتخانه، تأسیس دانشگاه صنعت آب و برق به چشم می‌خورد. همچنین تهرانی فرد با افزایش ۷.۶ درصدی، توانست انرژی تولید شده توسط نیروگاه‌ها را به ۱۵۵٫۵ میلیون کیلووات‌ساعت برساند که این موفقیت، دستاوردی قابل‌توجه برای سال ۱۳۵۹ محسوب می‌شود.

 بااین‌وجود، انفجار در دفتر حزب جمهوری اسلامی در تیرماه ۱۳۶۰، امکان خدمت به‌عنوان وزیر نیرو را از تهرانی فرد گرفت و او را به مقام شهادت رساند.

 وزیر نیرو استعفا داد

 پس از انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی، «حسن غفوری‌فرد» به‌عنوان وزیر نیرو منصوب شد. او که تنها یک ماه از آغاز نمایندگی‌اش در مجلس می‌گذشت، در ۳۸ سالگی و با مدرک دکترای فیزیک ذرات هسته‌ای از دانشگاه کانزاس آمریکا به این سمت رسید. در دوره چهارساله مدیریت او (سال ۱۳۶۰ تا ۱۳۶۴)، وزارت نیرو با چالش‌های زیادی مواجه بود و به دلیل این مشکلات، نتوانست دستاوردهای قابل‌توجهی کسب کند. در نهایت، غفوری‌فرد پس از چهار سال از این مقام استعفا داد.

 او در توضیح دلایل استعفایش، به چالش‌هایی اشاره کرد که مانع از عملکرد صحیح وزارت نیرو می‌شد. غفوری‌فرد در این باره گفت: «نمی‌خواهم کسی را متهم کنم، اما در نهایت، سخت‌گیری‌های بی‌مورد و شاید عمدی برخی از دستگاه‌های دولتی باعث شد که از وزارت نیرو کناره‌گیری کنم. یک‌بار به آقای مهندس موسوی نامه نوشتم و گفتم که سازمان برنامه قصد دارد به من آسیب بزند، اما در واقع این وزارت نیرو بود که آسیب می‌دید. حالا که بودجه وزارت را نمی‌دهند، من کنار می‌روم و کسی را به‌جای من بیاورید که با او خصومت نداشته باشند… شرایط برای کار مناسب نبود و برخی سیاست‌های حاکم بر سازمان برنامه به تضعیف شدید وزارت نیرو منجر می‌شد و مسائل صنعتی و انرژی کشور به‌صورت سیاسی مدیریت می‌شد.»

 او همچنین افزود: «شاید برخی از اعضای سازمان می‌خواستند که غفوری‌فرد را تضعیف کنند که این امر به تضعیف وزارت نیرو منجر می‌شد. طرح‌هایی که می‌توانستیم در شرایط جنگی به‌سرعت به بهره‌برداری برسانیم، با تأخیر زیادی در تخصیص بودجه مواجه شدند. بودجه‌های زیادی که به تصویب رسیده بود، توسط سازمان برنامه تخصیص نیافت و بعد از ما، ارزهای سریالی تخصیص داده شد.»

 وزیر نیرو میرحسین موسوی معرفی شد

 «محمدتقی بانکی» در دومین دولت «میرحسین موسوی» مسئولیت وزارت نیرو را بر عهده داشت. او که پیش‌ازاین در دولت موقت «محمدرضا مهدوی کنی» به‌عنوان مشاور وزیر و سرپرست سازمان برنامه‌وبودجه فعالیت می‌کرد، با مدرک دکتری در رشته مهندسی عمران و مدیریت ساخت از دانشگاه میسوری آمریکا، در سن ۳۹ سالگی به این سمت منصوب شد.

 در دوران مدیریت بانکی، وزارت نیرو تحولات قابل‌توجهی را تجربه نکرد. بااین‌حال، ناظران بر این باور بودند که این وزارتخانه در تأمین بودجه و زیرساخت‌های لازم برای پروژه‌های مختلف با چالش‌های جدی مواجه نبوده است. به نظر می‌رسد که ادامه اختلافاتی که منجر به استعفای غفوری‌فرد شد، مانع از عملکرد بهینه این وزارتخانه در دوره بانکی گردید.

 در سال ۶۷ «بیژن نامدار زنگنه» که متولد ۱۳۳۱ در کرمانشاه بود، با دارا بودن مدرک کارشناسی‌ارشد مهندسی عمران از دانشگاه تهران و در عضویت هیئت‌علمی دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی سکان‌دار وزارت نیرو شد

زنگنه در یک سال پایانی دولت دوم موسوی و ۸ سال ریاست‌جمهوری آیت‌الله رفسنجانی، سکان اداره وزارت نیرو را در دست داشت.

 ایجاد تغییروتحول اساسی در ساختار سازمانی وزارت نیرو از مهم‌ترین دستاوردهای مدیریت زنگنه بر این نهاد بود. در همین چارچوب می‌توان به تشکیل گروه مپنا در ۱۳۷۱ اشاره کرد که درصد بالایی از ظرفیت نصب شده شبکه برق ایران را به خود اختصاص داده است.

 شیخ الوزری وزیر نیرو شد

 در سال ۱۳۶۷، «بیژن نامدار زنگنه» که در سال ۱۳۳۱ در کرمانشاه به دنیا آمده بود، با داشتن مدرک کارشناسی‌ارشد مهندسی عمران از دانشگاه تهران و به‌عنوان عضو هیئت‌علمی دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی، از سال ۱۳۶۷ تا ۱۳۷۶ به‌عنوان وزیر نیرو منصوب شد.

 زنگنه در آخرین سال دولت دوم موسوی و همچنین در طول ۸ سال ریاست‌جمهوری آیت‌الله رفسنجانی، مسئولیت وزارت نیرو را بر عهده داشت. یکی از مهم‌ترین دستاوردهای مدیریت زنگنه در این وزارتخانه، ایجاد تغییرات در ساختار سازمانی آن بود. در این راستا، می‌توان به تأسیس گروه مپنا در سال ۱۳۷۱ اشاره کرد که سهم قابل‌توجهی از ظرفیت نصب شده شبکه برق ایران را به خود اختصاص داده است.

 آب سهمیه‌بندی شد

 پس از کناره‌گیری زنگنه و پایان کار دولت پنجم، با روی کار آمدن دولت اصلاحات، «حبیب‌الله بیطرف» در سن ۴۱ سالگی به‌عنوان گزینه پیشنهادی برای وزارت نیرو از مجلس رأی اعتماد دریافت کرد. او با مدرک کارشناسی‌ارشد مهندسی عمران از دانشکده فنی دانشگاه تهران و باسابقه اجرایی موفق، به مدت ۸ سال در وزارت نفت فعالیت کرد.

 در این دوره، به اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی در زمینه مصرف آب و برق توجه ویژه‌ای شد که تأثیر قابل‌توجهی بر کاهش مصرف داشت. در این زمان، ظرفیت تولید برق کشور به طور متوسط سالیانه ۴.۷ درصد رشد کرد و طول خطوط انتقال و فوق توزیع ۳.۵ درصد افزایش یافت، همچنین ظرفیت ترانس‌های توزیع به ۶.۵ درصد رسید.

 از جمله دستاوردهای هشت‌ساله او در وزارت نیرو می‌توان به تأمین آب سالم و پایدار برای ۱۰ میلیون نفر از جمعیت شهری و ۸۸۰۰ روستا، افزایش ظرفیت تأمین آب به میزان سه هزار میلیون مترمکعب و اضافه‌شدن ۱۸ هزار مگاوات به ظرفیت تولید برق اشاره کرد.

 تشکیل مرکز منطقه‌ای مدیریت آب شهری وابسته به یونسکو در تهران، تأسیس مرکز بین‌المللی قنات و سازه‌های تاریخی آبی، تأسیس کمیته ایرانی انجمن بین‌المللی نیروگاه‌های آبی، مشارکت در تأسیس شبکه جهانی اطلاعات آب و توسعه برای مناطق خشک و همکاری در تأسیس نهاد بین‌المللی برای آب‌های مرزی و منابع آب مشترک از دیگر اقدامات برجسته بیطرف در این وزارتخانه به شمار می‌رود. همچنین برخی از طرح‌های آب و برق که در سال‌های بعد از وزارت او به بهره‌برداری رسیدند، در دوران او آغاز شده بودند.

 بااین‌حال، در کنار این دستاوردها، باید اشاره کرد که در دوران وزارت بیطرف، آب سهمیه‌بندی شد و چندین خاموشی طولانی‌مدت نیز رخ داد. همچنین اختلافات بین وزارتخانه‌های نفت و نیرو در خصوص تحویل سوخت به نیروگاه‌ها افزایش یافت.

 فتاح وزیر احمدی‌نژاد شد

 با آغاز به کار دولت احمدی‌نژاد، وزارت نیرو نیز دچار تغییراتی شد. «سید پرویز فتاح» که دارای مدرک کارشناسی‌ارشد صنایع از دانشگاه امیرکبیر است، تا پایان دوره نخست دولت بهار، مسئولیت این وزارتخانه را بر عهده داشت.

 به گفته ناظران، فتاح را می‌توان به‌عنوان یکی از کم‌حاشیه‌ترین وزرای اقتصادی دولت نهم معرفی کرد؛ درحالی‌که دیگر وزرا به طور مکرر تغییر می‌کردند، او توانست چهار سال مدیریت خود را در وزارت نیرو با آرامش سپری کند.

 در دوران مدیریت او، وزارت نیرو با چالش‌های مالی زیادی مواجه شد. کمبود منابع مالی منجر به توقف بسیاری از پروژه‌های آب و برق گردید. فتاح دلیل افزایش بدهی‌های وزارت نیرو را عدم واریز کامل منابع حاصل از وصول قبوض برق عنوان کرده است. وزارت نیرو تمامی اعتبارات خود را به پروژه‌های مختلف اختصاص داد و حتی فراتر از مصوبات، اقداماتی در سطح این وزارتخانه انجام شد.

 وزیر نیرو در دولت احمدی‌نژاد استیضاح شد

 با پایان دوره دولت نهم، فتاح از سمت وزارت نیرو کناره‌گیری کرد و این وزارتخانه در دولت دوم احمدی‌نژاد به «مجید نامجو» سپرده شد. نامجو که دارای مدرک کارشناسی‌ارشد مهندسی عمران در رشته سازه‌های هیدرولیکی از دانشگاه شهید باهنر کرمان بود، پیش‌ازاین به مدت سه ماه سرپرستی وزارت نیرو را بر عهده داشت.

 او نخستین وزیری بود که یک‌بار استیضاح شد و با یک رأی اختلاف توانست در سمت خود باقی بماند. همچنین، نامجو برای بار دوم نیز به مرز استیضاح نزدیک شد، اما این موضوع در نهایت منتفی گردید. محورهای اصلی استیضاح او شامل «عدم مدیریت و برنامه‌ریزی مناسب برای وزارتخانه»، «عدم رعایت عدالت و وجود تبعیض در مناطق مختلف»، «طولانی‌شدن اجرای مصوبات دولت و تعهدات وزارت نیرو»، «فقدان برنامه‌ریزی و اولویت‌بندی در طرح‌های آبرسانی و تأمین برق»، «طولانی‌شدن اجرای پروژه‌های سدسازی و آبرسانی»، «تضادهای درون وزارتخانه» و «عدم اجرای تعهدات داده شده» بود.

 چالش‌های وزیر نیرو در دولت روحانی؛ از کم‌آبی اصفهان تا ریزگردهای خوزستان

 با آغاز به کار دولت یازدهم حسن روحانی، مدیریت وزارت نیرو به «حمید چیت‌چیان» واگذار شد. او که دارای مدرک کارشناسی‌ارشد مهندسی صنایع از دانشگاه صنعتی امیرکبیر و دکتری مهندسی صنایع از دانشگاه تربیت‌مدرس است، در سن ۵۶ سالگی به این سمت منصوب گردید.

 در سال اول فعالیت دولت یازدهم، تدوین سند چشم‌انداز و برنامه راهبردی وزارت نیرو به پایان رسید و نتایج آن به بخش‌های زیرمجموعه ابلاغ شد. پس از این ابلاغ، پیاده‌سازی این سند به‌عنوان یکی از اولویت‌های وزارت نیرو قرار گرفت.

 وزارت نیرو در آغاز کار چیت‌چیان با چالش‌های جدی از جمله وضعیت نامناسب دولت قبلی، بدهی‌های سنگین و پروژه‌های عمرانی با بازدهی پایین مواجه بود. علاوه بر این، مشکلاتی نظیر کم‌آبی در اصفهان، چالش دریاچه ارومیه، ریزگردهای خوزستان و قطعی آب و برق در این استان از جمله مسائل اصلی وزیر در دولت یازدهم به شمار می‌رفت.

 اقدامات او شامل امضای قرارداد برای ساخت ۶ هزار مگاوات نیروگاه در ایران با یک شرکت ترکیه‌ای، کاهش تعرفه خرید تضمینی برق تجدیدپذیر، تفاهم‌نامه برای احداث ۵ هزار مگاوات نیروگاه سیکل ترکیبی با شرکت مپنا، افزایش تخصیص گاز به نیروگاه‌ها، اصلاح قیمت‌های آب مشترکین بر اساس الگوی پلکانی – افزایشی و امضای توافق‌نامه برای افزایش صادرات برق به پاکستان بود.

 با پایان دولت یازدهم، حمید چیت‌چیان از وزارت نیرو کناره‌گیری کرد و «رضا اردکانیان» به‌عنوان آخرین وزیر روحانی در این وزارتخانه منصوب شد. وزیر نیروی دولت دوازدهم که دارای مدرک دکتری مدیریت منابع آب از دانشگاه مک مستر کانادا است، در سن ۵۹ سالگی به این سمت انتخاب شد و توانست در تاریخ ۷ آبان ۱۳۹۶ با ۲۲۵ رأی موافق، ۳۸ رأی مخالف و ۱۳ رأی ممتنع از مجموع ۲۷۶ رأی مأخوذه، به‌عنوان وزیر نیروی دولت دوازدهم انتخاب گردد. یکی از چالش‌های مهم در دوران مدیریت اردکانیان، مسئله خاموشی و اعتراضات مرتبط با آن بود.

 وزیر احمدی‌نژاد وزیر شهید رئیسی شد

 علی‌اکبر محرابیان، وزیر نیرو در دولت سیزدهم، پیش از این مسئولیت‌هایی چون وزارت صنایع و معادن در دولت‌های نهم و دهم را بر عهده داشته است. او همچنین به‌عنوان مشاور رئیس‌جمهور و عضو شورای پول و اعتبار فعالیت کرده است. محرابیان در سال ۱۳۴۸ در خوانسار متولد شده و دارای مدرک مهندسی عمران از دانشگاه علم و صنعت ایران و کارشناسی‌ارشد اقتصاد از دانشگاه تهران است. در سوابق اجرایی او می‌توان به مدیریت وزارت صنایع و معادن در دولت‌های نهم و دهم، دستیاری ویژه رئیس‌جمهور، مجری طرح پیشتاز ماندگار، مشاوره به رئیس‌جمهور و ریاست ستاد تبصره ۱۳ برای نوسازی ناوگان خودرویی کشور اشاره کرد.

223223