قصه گوی برنامه «ظهر جمعه» که پس از اعلام برائت، دشمن بهاییت شد + سند

به گزارش خبرگزاری پیشتاز به نقل از مرکز بررسی های اسناد تاریخی مرحوم فضل الله مهتدی معروف به صبحی یا فضل الله مهتدی صبحی در سال ۱۲۷۶ خورشیدی در شهر کاشان در خانواده ای بهایی دیده به جهان گشود. پدرش محمدحسین در تهران پیشه بازرگانی داشت. صبحی شش ساله بود که پدر و مادرش از یکدیگر جدا شدند. این رخداد برای او بسیار ناگوار بود. فضل الله و خواهرش با پدر و نامادری زندگی می کردند.

وی شرح زندگی خود را در «کتاب صبحی» و «پیام پدر» نوشته است و چنان که خود شرح می دهد سالیان درازی را در قفقاز عشق آباد بخارا سمرقند تاشکند و مرو گذرانده و سپس به ایران آمده است. صبحی پس از خاتمه جنگ جهانی اول برای دیدن عبدالبهاء از راه بادکوبه استانبول و بیروت به حیفا رفت و کاتب عبدالبهاء شد. وی در سال ۱۳۱۹ وارد رادیو شده و در آن جا قصه ظهر جمعه را اجرا می کرد. سنت قصه گویی برای کودکان توسط وی در ایران پایه ریزی شد. برنامه قصه گویی ظهر جمعه ها به مدت ۲۲ سال با صبحی در رادیو ملی ایران ادامه یافت. این برنامه با استقبال گسترده مردم روبه رو شد. صبحی از شنوندگان خردسال می خواست تا قصه هایی را که از بزرگت رها شنیده بودند به صورت نامه برای او بفرستند. او این قصه ها را از سراسر ایران گردآوری می کرد و شایسته ترین روایت از هر قصه را برمی گزید و با زبانی روان و ساده بازنویسی می نمود.

همان طور که اشاره شد او مسافرت های زیادی رفته و از شخص عبدالبهاء تشویق نامه ها و الواح زیادی دریافت نموده است. فضل الله کسی بود که در جوار عبدالبهاء به کتابت آن چه عبدالبهاء امر می کرد مشغول بود و یکی از مورد اعتمادترین و بهترین یاران عبدالبهاء به قول خود او بوده است. بهاییان او را کاتب وحی می نامیدند و در نزد عموم بهاییان بی اندازه ارج و قرب داشت و همه به مقام و منصب وی غبطه می خوردند. او تمام مطالب محرمانه ای را که عبدالبها برای اشخاص می خواسته بنویسد از زبان خود او می شنیده و می نوشته و علاوه بر این ها به تمام خصوصیات اخلاقی و مسائل شخصی عبدالبهاء آگاه بوده و به نقاط ضعف او و سایر اعضای خانواده اش بالاخص شوقی افندی (که بعد از عبدالبهاء زمام امور را به دست گرفته و جانشین او شد) واقف بوده است.

شوقی افندی کسی است که صبحی در باره اش مسائل غیراخلاقی و زشتی بیان می کند که در مقدمه کتابش نیز به آن اشاره شده است.

مطالبی که صبحی در کتاب هایش آورده کاملاً بدون غرض شخصی و بسیار خواندنی و جذاب است. او که مبلغ بزرگ این فرقه بوده از بهاییت بر می گردد و به اسلام و تشیع می گرود و با منطق روان و دلایل ساده اما عمیق به اثبات حقانیت اسلام و بطلان بهاییت پرداخته و هر خواننده با بصیرت و غیرمتعصبی را مقر و معترف به حقیقت کلام می کند و چه زیبا می گوید: «اگر بهاییان شعار سر دادند که تحری حقیقت کنید و بدون غرض و تعصب تحقیق کنید چرا کسانی را که تحری حقیقت می کنند و بدون تعصب به حقیقت که بطلان بهاییت است پی می برند طرد کرده و حتی از مراوده با خانواده محروم می کنند. اگر این فرقه ادعا می کند که دین آزاد است بگذارد که افرادش بدون ترس و اجبار به هر راهی که معتقدند پای بند باشند.»

مرحوم مهتدی در «کتاب صبحی» (یا خاطرات زندگی) خود توجه ویژه ای به مباحث بنیادی و اعتقادی دارد و تاریخچه پیدایش بهاییت و معتقدات بهاییان و مبانی اعتقادی اسلامی به تبیین و تشریح آن چه می دانسته پرداخته است. صبحی پس از گذشت بیست سال از انتشار «کتاب صبحی» در سال ۱۳۳۲ «پیام پدر» را منتشر کرد.

او پس از جدایی از این تشکیلات و اظهار تبری از بهاییت در سال ۱۳۰۷ مورد طرد و تکفیر بهاییان و سپس مورد تهدید و قصد ترور از سوی بهاییان قرار گرفت ولی با حمایت های مرحوم حاج شیخ حسین لنکرانی و دیگر علما و متدینین بهاییان موفق به انجام قصد خود نشدند.

مهتدی سرانجام در ۱۷ آبان ۱۳۴۱ در تهران بر اثر سرطان حنجره در گذشت و در گورستان ظهیرالدوله تهران به خاک سپرده شد. بر سنگ قبر او این عبارات به چشم می خورد:

«یا علی قصه گوی شهر شما بشنو از نی چون حکایت می کند از جدایی ها شکایت می کند.»

آرامگاه ابدی شادروان فضل الله مهتدی صبحی داستان سرای معروف که در سپیده دم یک روز خزانی داستان زندگی اش به پایان رسید.

عبارت فوق [یاعلی… شکایت می کند] را صبحی مهتدی همیشه در آغاز داستان هایش در رادیو می خواند.

تألیفات مرحوم صبحی:

خاطرات صبحی/ سال ۱۳۱۲

افسانه ها در دو جلد/ سال ۱۳۲۴ و ۱۳۲۵

داستان های ملل/ سال ۱۳۲۷

حاج میرزا زلفلی/ سال ۱۳۲۶

افسانه های کهن در دو جلد/ سال ۱۳۲۸ و ۱۳۳۱

دژ هوش ربا/ سال ۱۳۳۰

داستان های دیوان بلخ/ سال ۱۳۳۱

افسانه های باستانی ایران و مجار/ سال ۱۳۳۲

افسانه های بوعلی سینا/ سال ۱۳۳۳

پیام پدر/ سال ۱۳۳۵

عمو نوروز/ سال ۱۳۳۹

آثار مرحوم مهتدی تا امروز هر کدام چند نوبت به چاپ رسیده و به زبان های آلمانی چکی و روسی ترجمه شده است.

در زمان درگذشت مرحوم مهتدی تلویزیون ایران در دست حبیب ثابت پاسال بهایی و حزب بهاییت بود و با این که مهتدی از هنرمندان و همکاران شبکه رادیو و تلویزیون محسوب می شد و در بین مردم از محبوبیت و شهرت برخوردار بود ولی به دلیل دشمنی بهاییان با وی حتی خبر درگذشت او را نیز پخش نکردند و این امر در اسناد زیر انعکاس یافته است. مطلب مهم دیگری که در یکی از اسناد زیر به آن پرداخته شده و جای تحقیق و بررسی از سوی محققان دارد قصد بهاییان برای ربودن جسد فضل الله مهتدی و دفن آن در گورستان بهاییان است تا بدین وسیله چنین وانمود کنند که مهتدی پس از مسلمان شدن مجدداً از آن دست شسته و بهایی گشته است!

از: ۳۳۶                                                                    تاریخ: ۲۰ / ۸ / ۱۳۴۱

موضوع: گزارش

محترماً به استحضار می رساند.

بنا به اظهار یک مقام مطلع صبح روز پنجشنبه ۱۷ر۸ر۴۱ که مرحوم صبحی در بیمارستان پهلوی وفات یافت چهار تن از بهایی ها بنا به تصویب هیأت مرکزی با حیله و نیرنگ مأمور تحویل جسد متوفی از بیمارستان مزبور یا دزدیدن آن می شوند زیرا مرحوم صبحی که خود از بهایی های بنام و لیدر فرقه مزبور بوده و از یک خانواده بهایی به دنیا آمده و بر اثر کاوش و تجّسس فوق العاده پی به بی اساس بودن اعتقادات پیروان این فرقه برده و پس از مدتی از آن فرقه دوری جسته و گریخته است؛ قدم مؤثری در اضمحلال مرام بهایی برداشته است و با وجود این که بهایی ها مرتب در صدد قتل وی برآمده بودند مع الوصف موفقیتی نصیب آن ها نشد و در حقیقت بهایی ها با عملی کردن این تصمیم خود می خواستند به جوامع اسلامی ثابت کنند که صبحی ظاهراً به مذهب اسلام روی آورده ولی بالاخره در آخرین لحظات مرام بهایی را انتخاب نمود. به همین جهت تلویزیون ایران کوچک ترین ابراز همدردی تا[یا] تأثری برای مرحوم صبحی ننموده و حتی در خلاصه اخبار مهم هفته که از طرف روزنامه اطلاعات تنظیم شده بود قسمتی اختصاص به فوت مرحوم صبحی داشت و تلویزیون ایران روی اصل کینه و بغضی که با آن مرحوم داشته حاضر به پخش این مطالب نگردیده است.

باید به متصدیان تلویزیون تذکر داده شود و وضع برنامه های تلویزیون باید از مسائل مذهبی دور باشد و چون در کشور اسلامی است باید در تنظیم برنامه ها از شعائر اسلامی تبعیت نماید. ۲۴ر۸ر۴۱

بخش ۳۳۶. ۲۶ر۸ر۴۱

تاریخ: ۲۹ر۸ر۴۱

گزارش

محترماً همان طوری که طی گزارش مورخه ۲۰ر۸ر۴۱ به عرض رسید موضوع عدم پخش مطالبی درباره زندگی مرحوم صبحی و اظهار تأسف از درگذشت او از تلویزیون به عللی که شرح داده شده صحیح است و تلویزیون ایران باید خارج از تعصبات فرقه ای خود این گونه موضوعات را تحت توجه دقیق قرار دهد.

محترماً در صورت تصویب به طور صریح و جدی به مسئولین امر تذکر لازم داده شد [شود] و سپس پاسخ اداره انتشارات و رادیو تهیه شود. ۲۹ر۸ر۴۱

بلی تذکر بدهید. ۱ ۳۰ر۸ر۴۱

آقای حسینی . ۳۰ر۸ر۴۱

[شماره:] ۲۶۲۰۵ / ۳۳۶                                                        [تاریخ:] ۱۶ر۹ر۴۱

موضوع: برنامه های تلویزیون

شماره عطف ۳۲۶۱۱ / د ـ ۲۱ر۸ر۴۱

درباره موضوع مورد نظر با حضور نماینده آن اداره کل در تلویزیون ایران به مسئول برنامه های تلویزیون تذکرات لازم داده شده است و تأکید گردید این مؤسسه باید دور از هرگونه تعصبات فرقه ای برنامه های خود را تنظیم را پخش نماید.

رئیس سازمان اطلاعات و امنیت کشور

از طرف              سرلشگر پاکروان

تهیه کننده

رئیس بخش ۱۷ر۹ر۴۱

اداره کل انتشارات و رادیو

محرمانه

مطلبی که لازم است به استحضار برسد. مربوط به درگذشت مرحوم صبحی است از تشییع جنازه و تجلیلی که به عمل آمد کلیه افراد فرقه بهایی که در تلویزیون هستند بسیار عصبانی و ناراحت بودند و این ناراحتی علناً مشهود بود. روز جمعه در برنامه اطلاعات به نام (آن چه در این هفته گذشته) و توسط آقای اعتمادی کارمند این روزنامه اجرا می گردد مطلب جالبی درباره زندگی مرحوم صبحی و اظهار تأسف از درگذشت او نوشته بود که ضمن سایر مطالب باید از تلویزیون پخش می گردید. در موقع اجرای این برنامه مشاهده شد که مطلب مزبور خوانده نشد. پس از اتمام برنامه از آقای اعتمادی سؤال نمودم چرا این مطلب را نخواندید اظهار داشت: آقای روح الله مبشر که از طرف تلویزیون مدیر و سرپرست این برنامه می باشد با خواندن این مطلب مخالفت نمود و اظهار داشت: چنان چه این موضوع پخش شود موجب برکناری او خواهد شد. این کوته فکری و عناد موجب تأثر شدید اینجانب گردید.

رونوشت برابر اصل است.

منبع: رجال عصر پهلوی به روایت اسناد ساواک حبیب ثابت پاسال ص ۱۷۰ تا ۱۷۲ و ۳۹۸ مرکز بررسی اسناد تاریخی چاپ اول سال ۱۳۹۵.

۲۵۹