انقلابی های متمرد از «موج مرده» تا «آسمان غرب»
«قهرمانان متمرد» یکی از جذاب ترین کاراکترهای خلق شده در جریان سینمای انقلاب طی چند دهه گذشته بوده اند؛ قهرمانانی که حالا «آسمان غرب» را در ترکیب اکران نوروز 1403 دارند.
کنش گری یکی از مهمترین ویژگی هایی است که یک قهرمان را در دل یک داستان جان می بخشد و آنچه جنس این کنش گری را تعیین می کند، نسبت قهرمان با پیرامون خود است. وقتی قهرمان یک داستان در چارچوب قوانین و قواعد دست وپاگیر ابلاغ شده از سوی نهاد قدرت، نمی گنجند و برای تحقق آرمانی که احساس می کند جزو ماموریت های یک نهاد قدرت بوده، علیه همان نهاد، عصیان می کند شاهد یک تمرد انقلابی هستیم.
«سرپیکو» به کارگردانی سیدنی لومت با بازی درخشان آل پاچینو را می توان یکی از نمونه های شاخص «قهرمان متمرد» در سینمای آمریکا دانست. این فیلم قصه زندگی و فعالیت های یک پلیس نیویورکی است که علیه فساد طغیان می کند و حتی مقابل شبکه فساد همکاران خود نیز کوتاه نمی آید. سرپیکو قهرمانی آرمان خواه است که پلیس را به عنوان یک نهاد قدرت، موظف به مقابله با فساد می داند و وقتی احساس می کند این ماموریت دچار اخلال شده حتی علیه همین «سیستم» دست به عصیان می زند. این همان کنش گری قهرمانانه ای است که کاراکتر اصلی این فیلم و قهرمانان مشابه او را در ذهن سینمادوستان ماندگار کرده است. کنش قهرمانانه ای که اگر بخواهیم در ادبیات جبهه فرهنگی انقلاب مابه ازایی برای آن بیابیم، احتمالا به کلیدواژه ای همچون «آتش به اختیار» در کلام رهبر انقلاب می رسیم.
تقابل فرد با سیستم که در ادبیات اداری و نظامی می توان تعبیر «تمرد» از آن داشت، زمانی که صبغه انقلابی به خود می گیرد و با پشتوانه ای از آرمان گرایی رقم می خورد، جنبه قهرمانانه پیدا می کند و می توان آن را تکریم کرد. جریان سینمای انقلاب هم طی دهه های گذشته، نسبت به قهرمانانی از این جنس بی تفاوت نبوده است. «آسمان غرب» به کارگردانی محمد عسگری، روایتی از روزهای ابتدایی آغاز جنگ تحمیلی عراق علیه ایران دارد و یکی از خطوط اصلی داستان آن تمرد علی اکبر شیرودی و گروهی از خلبانان هوانیروز از فرمان عقب نشینی از سوی فرماندهی وقت کل قواست. فرمانی که به بهانه تاکتیک «زمین بدهیم تا زمان بگیریم» صادر شده بود اما شهید شیرودی و یارانش، به آن تن ندادند و پای هزینه های آن هم ایستادند. به بهانه اکران نوروزی فیلم «آسمان غرب» به بازخوانی تصویر پنج قهرمان متمرد در سینمای انقلاب پرداخته ایم.
موج مرده/ ابراهیم حاتمی کیا/ 1379
ابراهیم حاتمی کیا را می توان در زمینه تصویر کردن انقلابی های متمرد بر پرده سینما، کارگردانی پرچم دار به حساب آورد. چه زمانی که حاج کاظم را با همه باورهایش علیه نظم موجود علم کرد و چه زمانی که آتش عشق را به جان مامور امنیتی اش در «به رنگ ارغوان» انداخت تا او خود گزارش تمردش را به بالادستی ها بدهد. سینمای حاتمی کیا، قهرمانان عصیانگر بسیاری دارد اما در برخی از این روایت ها، این عصیان، به صورت مستقیم علیه یک نهاد قدرت به تصویر کشیده شده و همین ویژگی گزندگی روایتش را دوچندان کرده است. فیلم «موج مرده» را می توان نمونه ای شاخص و سرآمد از این جنس دانست. «مرتضی راشد» نام سرداری است که از فرماندهان ارشد نیروی دریایی بوده و حالا در آستانه دریافت حکم بازنشستگی، تصمیم می گیرد در قالب یک ماموریت، انتقام هواپیمای مسافربری ایرانی را از ناو آمریکایی وینسنس بگیرد. هر چند فیلم نیم نگاهی به مضامین دیگری همچون تفاوت و فاصله نسل ها هم دارد اما سکانس های مربوط به تقابل مرتضی راشد با مقامات ارشد نظامی از بریده های ماندگار این فیلم در حافظه سینمادوستان شده است. سکانس هایی که احتمالا بهانه اصلی ممیزی و سانسور شدید فیلم شد و کار را به جایی کشاند تا حاتمی کیا با کیسه ای از نگاتیوهای بریده فیلمش به جشنواره فجر بیاید و در نشست رسانه ای نسبت به قربانی شدن فیلمش گلایه کند. «موج مرده» اما مانند هر فیلم دیگری برای همیشه در توقیف نماند و هر چند با تاخیر اما دیده شد.
بادیگارد/ ابراهیم حاتمی کیا/ 1394
«من دارم می شم یه بادیگارد!» این جمله خلاصه ای از نگرانی ای است که به جان «حیدر» افتاده است. حیدری که سال ها خودش را «محافظ» می دانسته و ماموریتش را «حفاظت از شخصیت نظام» نه «شخصیت های نظام». اشاره کردیم که ابراهیم حاتمی کیا پرچم دار خلق قهرمانان متمرد اما انقلابی بر پرده سینما است و نمی توانست در ترکیب چهره های برگزیده مان، سهم بیشتری را به او و سینمایش اختصاص ندهیم. حاتمی کیا «بادیگارد» را با حمایت سازمان اوج ساخت تا پشتوانه ای قوی برای نگاه نقادانه قهرمان خود داشته باشد. «حیدر» را بسیاری دنباله ای از «حاج کاظم» در سینمای حاتمی کیا دانستند و این نکته ای است که فراتر از اشتراک ایفای نقش هر دو توسط پرویز پرستویی، از نظر مضمونی قابل بررسی است. این بار هم حاتمی کیا قهرمانی زخم خورده و هزینه داده برای آرمان ها را به تصویر درآورده که از جایی به بعد احساس می کند همان سیستم که در دل آن بالیده است، حالا تبدیل به دست اندازی برای پایبندی به باورهایش شده است. او اعتبار خود را قربانی می کند و تن به دستورات ابلاغی نمی دهد. گویی حتی مدال افتخاری که سیستم می خواهد به او اعطا کند، بر گردنش سنگینی می کند و به همین دلیل یک تنه مقابل دستورات می ایستد و تمرد می کند.
دیدن این فیلم جرم است/ رضا زهتابچیان/ 1397
در جشنواره سی وهفتم فیلم فجر بود که برای اولین بار «دیدن این فیلم جرم است» رونمایی شد. اولین فیلم کارگردان گمنامی به نام رضا زهتابچیان که حمایت باشگاه فیلم سوره از مجموعه های وابسته به حوزه هنری را پشت خود داشت و تهیه کننده اش هم محمدرضا شفاه بود. اما داستان فیلم چنان لبه دار و ملتهب بود که جنجال های بعدی پیش آمده برای آن کاملا قابل پیش بینی بود! زهتابچیان در اولین ساخته اش سراغ ماجرای یک بسیجی معمولی رفته که نهایت مسیولیتش فرماندهی یک پایگاه است اما زمانی که در معرض تعرض یک فرد بیگانه علیه همسرش قرار می گیرد، دست به سلاح می برد و همچون یکی از نوادگان نسل «حاج کاظم» خودش برای احیای آنچه عدالت می داند قیام می کند. کار آنقدر بالا می گیرد که نمایندگانی از دستگاه های اجرایی و قضایی پای شان به میدان باز می شود و یکی از سکانس های درخشان فیلم در قالب تقابل میان بسیجی جوان فیلم با شمایل تیپیکال نمایندگان نظم موجود شکل می گیرد. دستگاه قانون گذاری و دیپلماسی، نگران مصلحت سنجی های خود است اما انقلابی متمرد فیلم، که حتی دست به سلاح برده، نمی تواند آرمان اصلی خود یعنی «عدالت» را قربانی این مصلحت سنجی ها کند. «دیدن این فیلم جرم است» به دلیل همین نگاه تند و تیز، تا دو سال در توقیف باقی ماند و سرانجام با تغییر دولت، فرصت اکران عمومی به دست آورد.
مصلحت/ حسین دارابی/ 1400
این اولین فیلم حسین دارابی بود که مانند رضا زهتابچیان، گرفتار سوءتفاهم شد و در همان سال ساخت نتوانست روانه پرده سینماها شود. «مصلحت» هم محصول باشگاه فیلم سوره بود و تهیه کنندگی اش را محمدرضا شفاه برعهده داشت. فیلم روایت گر یک پرونده قضایی ملتهب در سال های ابتدایی پس از انقلاب است و قهرمان عصیانگرش «حسین جلالی» است. یکی از نیروهای باسابقه در دستگاه قضا که در فرآیند بررسی یک پرونده متوجه تخلف می شود و وقتی تصمیم به اصلاح مسیر قضایی طی شده می گیرد، تا انتهای مسیر می رود. داستان فیلم از جایی آغاز می شود که فرزند یکی از مسیولان ارشد قضایی که یک آیت الله سرشناس است، با اتهام قتل مواجه می شود. او قتل را مرتکب شده اما بدنه قضایی و نزدیکان آیت الله، برمبنای آنچه خود «مصلحت نظام» تشخیص داده اند، قصد لاپوشانی این اتفاق را دارند تا حکمی علیه آیت الله صادر نشود! در همین مسیر است که نقش حسین جلالی با بازی وحید رهبانی در داستان پررنگ می شود. کاراکتری که تن به ملاحظات سازمان و نهادی نمی دهد و حتی مقابل هم کاران مفسد خود هم قد علم می کند.
آسمان غرب/ محمد عسگری/ 1402
محمد عسگری کارگردان جوان دیگری است که هر چند متولد همان سال انقلاب است اما حالا پرچم دار روایت تحولات تاریخ انقلاب بر پرده سینما شده است. او بعد از «اتاقک گلی» که داستانی مرتبط با مقطع زمانی عملیات مرصاد و جنایت های منافقین در روستایی مرزی داشت، در دومین تجربه کارگردانی اش با حمایت سازمان سینمایی سوره و بنیاد سینمایی فارابی، سراغ داستانی ناگفته از روزهای ابتدایی وقوع جنگ تحمیلی رفته است. «آسمان غرب» که توانست سیمرغ بهترین فیلم از نگاه ملی را هم از جشنواره چهل ودوم فیلم فجر از آن خود کند، تازه ترین روایت سینمایی از یک شهید شاخص دوران دفاع مقدس هم محسوب می شود اما آنچه روایت این فیلم را شاخص کرده است، ارایه تصویر یک قهرمان متمرد اما انقلابی، از شخصیت شهید علی اکبر شیرودی است. در اولین روزهایی که هواپیماهای حزب بعث عراق، به آسمان ایران تجاوز کرده و شهرهای مرزی را مورد هجوم قرار داده اند، فرمانده وقت کل قوا دستور عقب نشینی به نیروهای نظامی را می دهد و در موقعیت جنگی، دستور مقام ارشد، بدون هیچ «چرا»یی باید اجرا شود. علی اکبر شیرودی اما تصمیم به «تمرد» از فرمان می گیرد و گروهی از خلبانان را هم با خود همراه می کند تا جلوی پیشروی نیروهای نظامی عراق را بگیرد. همین تمرد انقلابی، حماسه ای را در تاریخ دفاع مقدس به ثبت رسانده که حالا در «آسمان غرب» به تصویر درآمده است. میلاد کی مرام بازیگر جوانی است که این بار ایفای نقش قهرمان عصیان گر را در چارچوب روایتی از تاریخ انقلاب، برعهده گرفته است. «آسمان غرب» تازه ترین روایت سینمای ایران از قهرمانانی است که بهترین تعبیر را شاید رضا امیرخانی در کتاب «سفر سیستان» از آنان داشته است؛ «مومن در هیچ چارچوبی نمی گنجد!»
پایان خبر پیشتاز
آیا شما به دنبال کسب اطلاعات بیشتر در مورد "انقلابی های متمرد از «موج مرده» تا «آسمان غرب»" هستید؟ با کلیک بر روی فرهنگ و هنر، به دنبال مطالب مرتبط با این موضوع هستید؟ با کلیک بر روی دسته بندی های مرتبط، محتواهای دیگری را کشف کنید. همچنین، ممکن است در این دسته بندی، سریال ها، فیلم ها، کتاب ها و مقالات مفیدی نیز برای شما قرار داشته باشند. بنابراین، همین حالا برای کشف دنیای جذاب و گسترده ی محتواهای مرتبط با "انقلابی های متمرد از «موج مرده» تا «آسمان غرب»"، کلیک کنید.
