انحصار، دلار و دلال، مثلث بحران بازار خودرو در ایران!/ بازار در سال 1403 به کدام سمت می رود؟

به گزارش پیشتاز،طی چهل و چند سال اخیر، بنای بسیاری از صنایع در ایران کج نهاده شد. صنعت خودروسازی اما، به عنوان دومین صنعت بزرگ ایران (پس از نفت)، احتمالا بیش از بقیه صنایع در پس لرزه های اقتصادی جراحت دید و حال، تحریم و ممنوعیت واردات خودرو، افزایش نرخ ارز و مسدود شدن حساب های بانکی، مدیریت دولتی و همچنین انحصار ناشی از تعرفه های وارداتی به عنوان معمارانِ این بنای کج و معوج تقریبا برای بخش بزرگی از جامعه شناخته شده هستند، غافل از آنکه این، همه ماجرا نیست.

اقتصاد 24 در گزارشی نوشت:فساد و انحصار؛ دو واژه مکمل هم و احتمالا اصلی ترین سرنخ معضلات صنعت خودرو در ایران هستند. احتمالا نیاز به بازگویی ندارد که صنعت خودرو در انحصار افراد و گروه خاصی محصور شده است. همان گروهی که با هر نوسانی در بازار، اسکناس در جیب آن هاست! خودروسازان اعتقاد به ساخت خودروی ملی و اصرار به آزادسازی قیمت خودرو دارند، اما کارشناسان معتقد هستند که این توان با وجود مافیای خودرو امکان پذیر نخواهد بود و ایران تنها توان مونتاژکاری خودرو را دارد. همه این موارد سبب شده که علیرغم مونتاژ کاری، تکانه های دلاری، کماکان بهای خودرو را کنترل کند. تکانه هایی که در سال 1402 نیز، تاثیرات پر فراز و نشیب خود را بر خودرو گذاشت و حال در آستانه سال 1403 نیز، دورنمای روشنی از آینده این صنعت به دست نمی دهد.

سال 1402 بر خودرو چگونه گذشت؟

دفتر صنایع خودروی وزارت صنعت، معدن و تجارت درباره عملکرد صنعت خودرو طی 11 ماه اخیر گزارشی منتشر کرده که اطلاعات جالب توجهی به دست می دهد. بر این اساس تا پایان ماه بهمن 1402، حدود یک میلیون و 230 هزار دستگاه خودرو در کشور تولید شده که نسبت به حدود یک میلیون و 126 هزار دستگاه تولیدی در مدت مشابه سال 1401، حدود 8 درصد رشد داشته است. از این عدد، نزدیک به یک میلیون و 40 هزار دستگاه سهم خودروهای سواری است که نسبت به 980 هزار دستگاه تولید شده در مجموع 11 ماهه سال 1401، افزایش 6 درصدی را ثبت کرده است. اما سوال اینجاست آیا با تمام آمارهای کمی ثبت شده که نشان از افزایش تولید دارد، آیا از لحاظ کیفیت و بهای متناسب با کیفیت نیز، صنعت خودرو ایران نسبت به سال گذشته حرفی برای گفتن دارد؟

متاسفانه بهای خودرو که انتظار می رفت در دسته کالاهای مصرفی تحلیل شود، حالا با جبر ملی کردن، تبدیل به یک بازار سرمایه ای شده که شرایط اعجاب انگیزی دارد.

در نگاه کلی و در مقام مقایسه می توان گفت نوسانات قیمتی خودرو در سال 1402 نسبت به سال 1401 کمی ملایم تر بود، اما حال و با بالا رفتن انتظارات تورمی، بازار خودرو آخر سال نیز مانند اسفند 1401، روند افزایشی به خود گرفت. طبق داده های موجود، بهای خودرو طی 20 روز اخیر حدود 6 درصد رشد داشته است. برای مثال در میان خودروهای کره ای، هیوندای توسان حدود 100 میلیون تومان افزایش قیمت داشته و قیمت تمام شده آن 5 میلیارد و 300 میلیون تومان است. خودروهای ایرانی چون دنا یا پژو 207 نیز بین 40 یا 70 میلیون تومان افزایش بها داشته اند که با روند افزایشی قیمت دلار انتظار می رود بهای خودرو بیش از این نیز شود.

گاه شمار خودرو در سال 1402

سال 1402 کلیه وجوه مرتبط با خودرو در ایران، چالشی آغاز شد و حال که به پایان ایستگاه 1402 رسیده ایم می توانیم بگوییم که این سال نکو از بهارش پیدا بود!

فروردین: همان ابتدا قیمت خودرو از درب کارخانه افزایش یافت. کشمکش برای عرضه خودرو در بورس کالا و واردات خودروهای کارکرده که از سال 1401 آغاز شده بود در فروردین نیز ادامه یافت. همچنین اولین دور فروش خودروهای داخلی در سامانه یکپارچه نیز انجام شد.

اردیبهشت: احتمالا مهم ترین خبر این ماه، استیضاح و برکناری سید رضا فاطمی امین، وزیر صمت بود. او به دلیل افزایش سرسام آور قیمت خودروهای داخلی، بی توجهی به ارتقای کیفیت آن ها، جلوگیری از واردات خودرو و ایجاد بازار انحصاری و غیررقابتی با انتقادهای روزافزونی روبرو شده بود. در این ماه همچنین، قیمت خودروهای مونتاژی توسط شورای رقابت نیز تعیین شد.

خرداد: تعیین وزیر جدید صمت نیز و ادامه کشمکش شورای رقابت و خودروسازان بخش خصوصی در مورد تعیین قیمت خودرو از مهم ترین اتفاقات این ماه بود.

تیر: در این ماه بالاخره، موضوع واردات خودروهای کارکرده توسط هییت عالی نظارت مجمع تشخیص مصلحت تصویب شد. بخشنامه ممنوعیت واردات خودرو بالای 40 هزار دلار باطل شد. فقط 241 دستگاه خودرو در 3 ماه نخست سال 1402 وارد کشور شده اند.
مساله چگونگی قیمت گذاری خودروهای مونتاژی نیز یکی از موضوعات داغ تیر ماه بود.

مرداد: بازار خودرو در مرداد بیشترین تاثیر را از واردات خودرو گرفت. واردات خودرو کارکرده در این ماه قانونی شد و قیمت خودرو کاهش یافت. همچنین موضوع قیمت گذاری خودروهای مونتاژی مورد توجه قرار گرفت.

شهریور: در همان ابتدا ماجرای واردات خودرو با ارز کشاورزی تکذیب شد. قیمت خودروهای فرسوده در پی انتشار غیر رسمی آیین نامه واردات خودرو به شکل باورنکردنی افزایش یافت. در ادامه آیین نامه واردات خودروهای کارکرده تا پایان شهریور ماه به فاز پایانی نرسید.

پیشتاز: بالاخره در پیشتاز ماه، سامانه یکپارچه عرضه خودروهای داخلی باز شد. واردات خودرو در پیشتاز پر ادعا، اما فاقد عمل ظاهر شد. تغییر احتمالی محدوده طرح ترافیک هم از خبرهای مهم پیشتاز ماه بود.

آبان : در این ماه کماکان واردات خودرو در مرحله خبر باقی ماند و اقدام عملی صورت نگرفت. همچنان وعده ها درباره واردات خودروهای برقی ادامه دارد و موافقت با افزایش قیمت لاستیک نیز از خبرهای مهم این ماه بود.

آذر: در این ماه محدودیت توزیع لاستیک دولتی رفع شد و ماموت به عنوان نماینده رنو در ایران رسما معرفی شد.

دی: پلاک ملی شدن خودروهای مناطق آزاد، تغییر شرایط ثبت نام خودرو، ابلاغ آیین نامه جدید واردات خودروهای نو و… از جمله مهم ترین اخبار دی ماه بودند.

بهمن : برخلاف نظر کارشناسان که منتظر ماهی طوفانی بودند، تقریبا آرام سپری شد و خبری از اتفاقات چالشی معمول پایان سال نبود. لایحه بودجه هنوز تصویب نشده بود و تقریبا نه جمع بندی پایان سال اتفاق افتاده و نه چشم انداز سال آینده مشخص است؛ و حال در ماه اسفند، همچنان واردات خودرو و حواشی مربوط آن کماکان مرکز بحث است. اما مهم ترین خبر اسفند مربوط به اعلام میزان زیان سه شرکت خودروساز کشور است.

زیان خودروسازان بر مدار هنوز

تازه ترین گزارش مالی شرکت های خودروسازی نشان می دهد جمع کل زیان انباشته صنعت خودروسازی ایران، برای نخستین بار از مرز 200 هزار میلیارد تومان فراتر رفته و به 216 هزار میلیارد تومان رسیده است.

شرکت ایران خودرو به همراه شرکت های زیرمجموعه اش در نیمه نخست سال 1402 جمعا 15 هزارو 383 میلیارد تومان زیان کرده اند که این میزان در مقایسه با مدت مشابه سال 1401، حدود 21 درصد رشد داشته است. با این میزان زیان جمع کل زیان انباشته گروه ایران خودرو برای نخستین بار به 105 هزار و 954 میلیارد تومان رسیده است.

شرکت سایپا و شرکت های زیر مجموعه اش نیز جمعا 12 هزار و 279 میلیارد تومان زیان، تولید کرده اند و با اضافه شدن ضررهای نیمه نخست 1402 جمع کل زیان انباشته این شرکت به 89 هزار و 527 میلیارد تومان رسیده است.

زیان شرکت پارس خودرو نیز در نیمه نخست امسال با 42 درصد افزایش به 4 هزار و 483 میلیارد تومان رسیده و این یعنی اینکه جمع کل زیان انباشته این شرکت در حال حاضر رقمی بالغ بر 20 هزار و 587 میلیارد تومان است.

چند پیشنهاد دلسوزانه!

حال که بحث زیان ده بودن صنعت خودروسازی در ایران به یک مساله ناتمام بدل شده، انتظار می رود که خودروسازان با ارایه صورت های مالی شفاف، میزان دخل و خرج خود را در معرض نمایش عموم قرار دهند تا مردم هم علت زیان دادن این صنایع را دریابند و هم سهم نهادهای مختلف از این صنایع را!

در شرایطی که صنعت خودرو با زیان مواجه شده است، تولیدکنندگان خودرو می توانند به جای ساخت خودروهای ناکارآمد با هزینه بالا، به واردات خودرو و تولید قطعات آن متمایل شوند. حتی در صورت مواجهه با زیان، انتخاب بهتری است که فعالیت خود را متوقف کرده و سرمایه های خود را در بانک ها سرمایه گذاری کنند تا به همان کارگر خود سود پرداخت کنند! یا به جای افزایش قیمت برای مشتریان داخلی که قابلیت خرید ندارند، می توانند بر کیفیت خودروها در سطح منطقه ای تمرکز کرده و سپس آن ها را صادر کنند تا به دلار و یورو فروش داشته باشند و زیان های خود را جبران کنند! نه اینکه با فروش محصولاتی با کیفیت پایین، هم به آلودگی هوا دامن بزنند و هم به کم بودن قدرت خرید قالب مردم ریشخند! تازه خود جزو قشر ناراضی نیز باشند.

217