نظرسنجی در باره مخاطبان صداوسیما را به دستگاهی مستقل بسپارید تا واقعیت بر خودتان آشکار شود

به گزارش پیشتاز روزنامه هم میهن نوشت: واکنش تند مرکز تحقیقات صداوسیما به گزارش های رسانه ها دایر بر کاهش مخاطبان رسانۀ رسمی به استناد نظرسنجی ایسپا (مرکز افکارسنجی دانشجویان) نشان می دهد صداوسیما اصرار دارد با انکار واقعیت ها به خودستایی و در واقع خودفریبی ادامه دهد حال آنکه افول رادیو و تلویزیون غیرخصوصی – که به خاطر زاویه با دولت فعلی آن را دولتی هم نمی توان خواند – واقعیتی عیان است.

صداوسیما رسانه هایی را که برپایۀ نظرسنجی ایسپا نتیجه گرفته بودند مخاطبان تولیدات سازمانی با بودجۀ سالانه ۲۴هزار میلیارد تومان کاهش یافته به «بی اخلاقی رسانه ای شیطنت رسانه ای فریب افکار عمومی و تحریف واقعیت» متهم و خاطرنشان کرده است: «بر مخاطبان فهیم رسانه ها مبرهن است که چنین فعالیت هایی (نظرسنجی از دانشجویان) نه علمی است و نه اخلاقی!» به عبارت دیگر میزان فهم ما بستگی به این دارد که این نظرسنجی را تعمیم بدهیم یا نه!

شنبۀ همین هفته هم روزنامۀ صداوسیما از «پروژه سازی ضدملی با حمله به رسانۀ ملی» خبر داده و در زیرتیتر درشت خود نوشته بود: «دست مایه قرار دادن نتایج یک نظرسنجی محدود و ارایۀ تحلیل های بی اساس در نقد عملکرد صداوسیما برای خدشه وارد کردن به مرجعیت خبری آن نشان از ایجاد عملیات مسموم روانی علیه رسانۀ ملی دارد.»

همین یک جمله که در زیرتیتر آمده و حاوی صفاتی چون «بی اساس» و «مسموم» نشان می دهد تا چه حد پذیرای غیرند هرچند که ادعای مرجعیت خبری آن موجب انبساط خاطر است و همان آمار ۱۰ تا ۱۵ درصد مرجعیت بخش های خبری قابل استنادتر از هر ادعای دیگر است. هرچند صداوسیما اصرار دارد خود را رسانۀ ملی توصیف کند (و با مزه اینکه نام آن از رادیو و تلویزیون ملی ایران به صداوسیمای جمهوری اسلامی ایران تغییر یافت تا واژۀ «ملی» را از عنوان آن بردارند در توصیف آن می توان تعبیر رسانۀ تولید ملال یا رسانۀ ملول را به کار برد) چون نه تنها تولید ملال می کند که خود ملول است.

در نگاه میلان کوندرا سه نوع ملال را می توان از هم تفکیک و معرفی کرد: اولی ملال منفعلانه؛ همچون زمانی که از سر بی علاقگی خمیازه می کشیم. دومی ملال فعالانه؛ همچون زمانی که خود را وقف یک سرگرمی می کنیم و سومی ملال طغیان گر.» هنگامی که در کسوت مردی جوان شیشه های مغازه را خرد می کنیم.-[فلسفۀ ملال/ لارنس اسنوندسن/ برگردان: افشین خاکباز]

ملالی که رسانه ملول ترویج می کند نه فعالانه است و نه طغیان گرانه. چراکه در غالب اوقات مخاطب را جز به خمیازه وانمی دارد. با این همه نقد اصلی نه متوجه بخش سرگرمی که معطوف به نوع اطلاع رسانی است چراکه بخش سرگرمی را با تجدیدنظر می توان اصلاح کرد و دقیقاً مشخص نیست چرا در این حوزه هم خودزنی می کنند و سرمایه های خود و برنامه سازان موفق را کنار گذاشته اند.

در بحث اطلاع رسانی اما رفتار صداوسیما در قبال نقدها و هشدارها دربارۀ انتقال مرجعیت از رسانه های داخلی به خارج از مرزها و ریزش مخاطبان واقعاً شگفت آور است درحالی که با توجه به بودجه هنگفت و قریب ۴۰ هزار نیروی انسانی به سهولت می تواند از کارشناسان و دیگر رسانه ها یاری بخواهد یا در سیاست های خود تجدیدنظر کند.

بر این اساس می توان گفت صداوسیما اگرچه دیگران را به فریب متهم می کند اما اتفاقاً انگار گرفتار خودفریبی اند تا جایی که معاون سیما هم این پاسخ دانشجویان را طبیعی دانسته که تنها ۱۸ درصد از دانشجویان گفته باشند فیلم و سریال های صداوسیما را می بینیم و بقیه بگویند از اینترنت بارگذاری می کنند. مهم ترین دفاع صداوسیما البته این است که در نظرسنجی های دیگر تا ۶۹ درصد مخاطب داشته اند.

طبیعی است که با توجه به رایگان بودن استفاده از رادیو و تلویزیون در ایران و در غیاب سرگرمی های متنوع دیگر جعبه جادو انتخابی ناگزیر است و هر قدر هم از سرگرمی به مفهوم مدرن و رایج آن دور باشد اما به هر حال وقتی را پر می کند و عجیب نیست که شهروندان مصرف کننده یکی از محصولات آن باشند اما این به معنی اعتماد وقبول مرجعیت نیست.

مگر کسی انکار می کند که مغازه دارانی سریال های آی فیلم را تماشا می کنند یا رانندگان تاکسی به رادیو ورزش گوش می سپارند یا زنان خانه داری پای «به خانه برمی گردیم» می نشینند یا جوانان لیگ فوتبال را از طریق این قاب دنبال می کنند؟ بحث اما بر سر این نیست و اساساً آیا رادیو و تلویزیون داخلی دیگری هم هست و مردم این صداوسیما را ترجیح می دهند؟

شاید گفته شود انواع کانال های ماهواره ای فارسی زبان در حال فعالیت اند ولی باز صداوسیما را می بینند منتها آیا توانسته مرجعیت مطلق خبری داشته باشد و آیا اعتماد هم دارند و خود را در آیینۀ آن ورانداز می کنند یا گاهی صدایی و تصویری از آن مورد توجه قرار می گیرد؟

اگر معیار گزارش های صداوسیما باشد صددرصد مردم با سیاست های جاری در تنش خاورمیانه موافق اند و اگر چنین است مردمانی که ما در کوی و خیابان و صف نانوایی و موقع خرید بقالی می بینیم چه کسانی هستند؟

در مشهورترین دیالوگ تاریخ سینما در فیلم «نجات سرباز رایان» فرمانده به سربازان خود روحیه می دهد و زیر آتش شدید دشمن می گوید: بروید و نترسید! خدا با شماست و سربازی می پرسد: اگر خدا با ماست کی با آنهاست؟ مشکل صداوسیما نگاه مطلق انگارانه است. اگر همه موافق امورند چندان که در گزارش های تلویزیون می بینیم پس مخالفین و منتقدین چه کسانی اند؟ 

وقتی نیمی از واجدین شرایط رأی دادن در انتخابات شرکت نمی کنند یعنی گزارش های انتخاباتی صداوسیما دایر بر مشارکت همگان نمی تواند راست و درست باشد و هنگامی باورپذیر است که به استناد آن از هر دو نفر یکی بگوید رأی نمی دهد یا رأی نداده و هنگامی که از آن نیم دیگر هم بیش از نیمی به نامزد مورد علاقه صداوسیما رأی نداده اند باز باید از زبان رأی داده ها معیارها و سنجه های متفاوتی را بشنویم و آیا چنین است؟

اینکه صداوسیما واقعیت های انتقال مرجعیت رسانه ای یا تغییر ذائقۀ مخاطب را با اتکا به درصد مخاطبان که مشخص نیست برچه پایه هایی استوار است انکار کند چشم انداز روشنی ترسیم نمی کند. حال آنکه رسانه ای که مدعی است ملی است اما با پسند و سلیقۀ اکثریت جامعۀ ایران فاصله دارد دست کم می تواند بین شبکه های خود رقابت ایجاد کند چراکه بنگاه تولید ملال برای بقای خود نباید ملول باشد!

در این میان گزارش اخیر روزنامۀ جام جم هم قابل تأمل است که برای اثبات پرمخاطب بودن سریال «طوبی» به آمارهای فضای مجازی استناد کرده و از دو پلتفرم فیلترشده یا به قول خودشان دو سکوی اینترنتی که نام بردن از آنها در تلویزیون ممنوع است شاهد آورده است.

در همان نظرسنجی نیز همین گفته شده بود و صداوسیما به جای اصرار بر انحصار و کنترل دیگران می تواند منعکس کنندۀ بخش رسمی باشد و تریبونی به دولت بدهد و در بقیه عرصه ها برون سپاری کند و رادیو و تلویزیون خصوصی را به رسمیت بشناسد. در آن وضعیت می توانند به شمار مخاطبان ببالند ولی این وضعیت که مانند ناصرالدین شاه قاجار بعد از استحمام در مقابل آیینه بایستند و بگویند خودمان از خودمان خوش مان آمد قابل استمرار نیست. دیالوگی در فیلم «خانه ای روی آب» ساختۀ بهمن فرمان آرا در یادها هست که عزت الله انتظامی در نقش پدر دکتر سپیدبخت (با بازی رضا کیانیان) می گوید: مادرت زن نجیبی بود و دکتر پاسخ می دهد: انتخاب دیگری نداشت!

فیلم است و اغراق و طعنه و مادران و زنان ما با انتخاب های دیگر هم نجابت را فرونمی گذارند اما صداوسیما نمی تواند همچنان در باد انحصار بخوابد زیرا روز به روز ارتباط گسسته تر می شود.

آقای شاکرنژاد رئیس مرکز تحقیقات صداوسیما نیز خود واکنش نشان داده و گفته با جامعۀ آماری ۳۶ هزار نمونه ای از سراسر کشور مخاطب رسانه ملی را ۷۲ درصد می دانیم. جدای اینکه خوش تر آن باشد که سرّ دل بران گفته آید در حدیث دیگران و بهتر آن است که مرکزی مستقل از صداوسیما این نظرسنجی ها را انجام دهد به نظر می رسد این گونه آمارها و استنتاج ها مانند نرخ بیکاری باشد که چنانچه فرد طی هفته تنها دو ساعت به کاری مشغول باشد و بابت آن دستمزدی دریافت کند در زمرۀ شاغلان به حساب می آید و از جامعۀ بیکاران خارج می شود.

در این فقره هم لابد می پرسند آیا در هفته حداقل دو ساعت مخاطب یک شبکۀ رادیویی یا تلویزیونی داخلی هستید یا نه و بدین ترتیب به ۷۲ درصد رسیده اند و با این شیوه شاید بتوان به ۸۲ درصد هم رسید.

21302