​نقش طب سنتی در بهبود سبک زندگی تهرانی ها: راهکارهایی برای سلامتی پایدار​

طب سنتی ایران (ITM) با تمرکز بر اصول حفظ الصحه (پیشگیری) و رویکرد مزاج شناسی می تواند نقش مکملی در بهبود سبک زندگی ساکنان کلان شهری مانند تهران و دستیابی به سلامتی پایدار ایفا کند. این نقش عمدتاً از طریق ارائه راهکارهای شخصی سازی شده برای تغذیه فعالیت بدنی مدیریت استرس و خواب بر اساس مزاج فرد و با در نظر گرفتن چالش های زندگی شهری عملی می شود مشروط بر آنکه این راهکارها با دانش پزشکی مدرن و یافته های علمی معتبر تلفیق گردند و جایگزین درمان های ضروری پزشکی نشوند.

تعریف علمی طب سنتی ایران و اصول آن

طب سنتی ایران (Persian Traditional Medicine – ITM) یک مکتب طبی با پیشینه ای چندهزارساله است که ریشه در تمدن ایران باستان و دوران طلایی اسلام دارد. این طب بر پایه فلسفه و دیدگاهی کل نگر به انسان و سلامت استوار است و برخلاف پزشکی مدرن که عمدتاً بر بیماری و درمان آن متمرکز است تأکید ویژه ای بر حفظ سلامتی (حفظ الصحه) دارد. مبانی نظری ITM بر پایه مفاهیمی چون ارکان (عناصر چهارگانه : آتش هوا آب خاک) مزاج ها (گرمی سردی تری خشکی) و اخلاط چهارگانه (صفرا دم بلغم سودا) شکل گرفته است.

مزاج شناسی سنگ بنای تشخیص و درمان در ITM است. هر فرد دارای یک مزاج ذاتی یا جبلی (Temperament) است که از ترکیب منحصر به فرد ارکان و اخلاط در بدن او ناشی می شود. این مزاج بر خصوصیات جسمی فیزیولوژیکی و حتی روانی فرد تأثیر می گذارد. علاوه بر مزاج ذاتی عوامل مختلفی مانند سن جنس فصل اقلیم شغل و به ویژه سبک زندگی می توانند منجر به تغییراتی در وضعیت مزاجی فرد (سوءمزاج) شوند که از دیدگاه ITM زمینه ساز بروز بیماری هاست.

هدف اصلی در ITM حفظ تعادل مزاجی و در صورت بروز عدم تعادل بازگرداندن آن به وضعیت طبیعی است. این مهم عمدتاً از طریق رعایت اصول سته ضروریه (شش اصل ضروری برای زندگی) حاصل می شود که شامل موارد زیر است :

1. هوا (تنفس هوای سالم) : کیفیت هوایی که تنفس می شود.
2. غذا و نوشیدنی : کیفیت و کمیت آنچه خورده و نوشیده می شود متناسب با مزاج فرد.
3. خواب و بیداری : تنظیم الگوی خواب و بیداری.
4. حرکت و سکون : تعادل میان فعالیت بدنی و استراحت.
5. احتباس و استفراغ : حفظ مواد ضروری در بدن و دفع مواد زائد (مانند تعریق ادرار مدفوع).
6. اعراض نفسانی : مدیریت حالات روحی و روانی مانند شادی غم خشم و استرس.

ITM از روش های مختلفی برای تشخیص و درمان بهره می برد از جمله معاینه بالینی (نبض شناسی بررسی زبان عنبیه چهره و…) پرسشگری دقیق از بیمار و تجویز تدابیر غذایی داروهای گیاهی (مفردات و مرکبات) و اعمال یداوی (مانند حجامت فصد زالودرمانی ماساژ). با این حال اعتبار علمی و اثربخشی بسیاری از این روش ها به ویژه اعمال یداوی همچنان نیازمند تحقیقات بالینی گسترده و با کیفیت بالا بر اساس معیارهای پزشکی مبتنی بر شواهد (EBM) است.

چالش های سبک زندگی مدرن در تهران و ارتباط آن با سلامت

خدمت طب سنتی در تهران این روزها رو به رشد است. چرا تهران به عنوان پایتخت و بزرگ ترین کلان شهر ایران با چالش های متعددی در زمینه سبک زندگی مواجه است که تأثیرات مستقیمی بر سلامت جسمی و روانی ساکنان آن دارد. این چالش ها عبارتند از :

1. آلودگی هوا : یکی از معضلات اصلی تهران آلودگی هوا ناشی از تردد وسایل نقلیه فعالیت صنایع و پدیده های گرد و غبار است. مواجهه طولانی مدت با آلاینده هایی مانند ذرات معلق (PM۲.۵, PM۱۰) ازن دی اکسید گوگرد و اکسیدهای نیتروژن خطر ابتلا به بیماری های تنفسی (آسم برونشیت مزمن COPD) بیماری های قلبی-عروقی (سکته قلبی سکته مغزی فشار خون بالا) انواع سرطان ها (به ویژه سرطان ریه) و حتی مشکلات عصبی-روانی را افزایش می دهد.
2. استرس و فشارهای روانی : زندگی در یک کلان شهر شلوغ با مشکلاتی نظیر ترافیک سنگین رقابت شغلی مشکلات اقتصادی سروصدای زیاد و کمبود فضاهای آرامش بخش منجر به سطوح بالای استرس مزمن می شود. استرس مزمن می تواند سیستم ایمنی را تضعیف کند خطر بیماری های قلبی-عروقی را بالا ببرد و زمینه ساز اختلالات روانی مانند اضطراب و افسردگی شود.
3. کم تحرکی و سبک زندگی نشسته : بسیاری از مشاغل در تهران ماهیت اداری و پشت میزنشینی دارند. استفاده گسترده از خودرو شخصی کمبود فضاهای مناسب و ایمن برای پیاده روی و دوچرخه سواری و صرف زمان زیاد در ترافیک منجر به کم تحرکی و سبک زندگی نشسته (Sedentary Lifestyle) می شود. این عامل خطر مهمی برای چاقی دیابت نوع ۲ بیماری های قلبی-عروقی برخی سرطان ها و مشکلات اسکلتی-عضلانی است.
4. الگوهای غذایی نامناسب : تغییر الگوهای غذایی به سمت مصرف بیش از حد غذاهای فرآوری شده فست فودها نوشیدنی های شیرین چربی های اشباع و ترانس و نمک و در مقابل مصرف ناکافی میوه ها سبزیجات غلات کامل و فیبر یکی دیگر از مشکلات شایع است. این الگوهای غذایی نامناسب ارتباط مستقیمی با افزایش شیوع چاقی دیابت نوع ۲ فشار خون بالا چربی خون بالا (دیسلیپیدمی) و کبد چرب غیرالکلی (NAFLD) دارند که همگی از عوامل خطر اصلی بیماری های قلبی-عروقی و متابولیک هستند.
5. اختلالات خواب : آلودگی نوری آلودگی صوتی استرس و استفاده بیش از حد از وسایل الکترونیکی قبل از خواب می توانند منجر به اختلالات خواب مانند بی خوابی یا کاهش کیفیت خواب شوند. خواب ناکافی و بی کیفیت با افزایش خطر چاقی دیابت بیماری های قلبی ضعف سیستم ایمنی و مشکلات تمرکز و حافظه مرتبط است.

این چالش ها در کنار یکدیگر بار بیماری های غیرواگیر (Non-Communicable Diseases – NCDs) را در تهران به شدت افزایش داده اند و لزوم اتخاذ راهکارهایی جامع برای بهبود سبک زندگی و دستیابی به سلامتی پایدار را بیش از پیش ضروری می سازند.

بیشتر بخوانید: خدمات اصلی در کلینیک طب سوزنی چیست؟

رویکرد طب سنتی به تشخیص ناهنجاری های سبک زندگی

در طب سنتی ایران (ITM) تشخیص ناهنجاری های ناشی از سبک زندگی نامناسب عمدتاً بر پایه شناسایی سوءمزاج و عدم تعادل در اخلاط چهارگانه استوار است. پزشک یا حکیم طب سنتی با استفاده از مجموعه ای از روش های مشاهده ای پرسشگری و معاینات خاص تلاش می کند تا وضعیت مزاجی فرد و انحراف آن از حالت تعادل طبیعی (مزاج جبلی) را تشخیص دهد. این روش ها عبارتند از :

1. مزاج شناسی (Temperamentology) : ارزیابی مزاج ذاتی فرد و مزاج عارضی (سوءمزاج) که ممکن است تحت تأثیر عوامل محیطی و سبک زندگی ایجاد شده باشد. این ارزیابی بر اساس معیارهایی مانند رنگ پوست و چهره کیفیت مو خصوصیات جسمانی (چاقی لاغری) دمای بدن (لمس پوست) کیفیت نبض وضعیت خواب وضعیت گوارش خصوصیات روانی و واکنش به مواد غذایی مختلف صورت می گیرد.
2. نبض شناسی (Sphygmology) : یکی از مهم ترین ابزارهای تشخیصی در ITM بررسی دقیق نبض بیمار است. حکیم با لمس نبض در نقاط خاص (معمولاً مچ دست) ویژگی های مختلف آن مانند سرعت قدرت قوام نظم حجم و ارتفاع را ارزیابی می کند. هر یک از این ویژگی ها می تواند نشان دهنده وضعیت اخلاط عملکرد اندام ها و وجود سوءمزاج خاصی باشد. به عنوان مثال نبض سریع و قوی ممکن است نشان دهنده غلبه گرمی باشد.
3. بررسی زبان : رنگ رطوبت پوشش (بار) و شکل زبان می تواند اطلاعاتی درباره وضعیت گوارش و وجود عدم تعادل اخلاط (مثلاً بار سفید و ضخیم ممکن است نشان دهنده غلبه بلغم باشد) ارائه دهد.
4. بررسی ادرار و مدفوع (قاروره شناسی) : در گذشته بررسی رنگ بو قوام و محتویات ادرار و مدفوع یکی از روش های تشخیصی مهم بوده است هرچند امروزه کمتر به شکل سنتی آن استفاده می شود.
5. مشاهده و معاینه ظاهری : توجه به رنگ چهره و چشم ها وضعیت پوست مو ناخن ها ساختار بدن و علائم ظاهری دیگر.
6. پرسشگری دقیق (شرح حال) : حکیم سوالات مفصلی درباره سبک زندگی بیمار می پرسد شامل الگوهای غذایی میزان فعالیت بدنی وضعیت خواب شرایط کاری وضعیت روحی و روانی عادات دفعی و سابقه بیماری ها. پاسخ به این سوالات به شناسایی عوامل مؤثر در بروز سوءمزاج و بیماری کمک می کند.

بر اساس مجموع این اطلاعات حکیم نوع سوءمزاج (مثلاً سوءمزاج گرم و خشک سرد و تر و…) و غلبه احتمالی یک یا چند خلط را تشخیص می دهد. به عنوان مثال فردی با سبک زندگی نشسته مصرف زیاد غذاهای چرب و شیرین و استرس بالا ممکن است دچار سوءمزاج گرم و تر ناشی از افزایش خلط دم یا سوءمزاج سرد و تر ناشی از غلبه بلغم تشخیص داده شود که هر کدام علائم و تدابیر درمانی خاص خود را دارند.

نکته مهم این است که این روش های تشخیصی عمدتاً کیفی و وابسته به تجربه و مهارت حکیم هستند و فاقد استانداردسازی و قابلیت تکرارپذیری روش های تشخیصی پزشکی مدرن می باشند. بنابراین اعتبار علمی آن ها محدود است و نمی توانند جایگزین تشخیص دقیق بیماری ها با استفاده از ابزارهای علمی و آزمایشگاهی شوند.

راهکارهای مبتنی بر طب سنتی برای اصلاح سبک زندگی

طب سنتی ایران (ITM) راهکارهای متنوعی را برای اصلاح سبک زندگی و پیشگیری یا کمک به مدیریت بیماری های ناشی از آن ارائه می دهد. این راهکارها عمدتاً بر پایه اصول سته ضروریه و مزاج شناسی استوارند :

1. اصلاح تغذیه بر اساس مزاج : یکی از کلیدی ترین جنبه ها تنظیم رژیم غذایی بر اساس مزاج فرد است. ITM غذاها را بر اساس کیفیت گرمی سردی تری و خشکی طبقه بندی می کند. توصیه می شود افراد غذاهایی را مصرف کنند که با مزاج ذاتی آن ها سازگار بوده و یا به تعدیل سوءمزاج ایجاد شده کمک کند.
• مثال : به فردی با مزاج گرم و خشک (صفراوی) ممکن است توصیه شود مصرف غذاهای با طبع گرم و خشک (مانند فلفل زنجبیل غذاهای سرخ کرده ادویه جات تند) را محدود کرده و بیشتر از غذاهای با طبع سرد و تر (مانند کاهو خیار ماست هندوانه آب زرشک) استفاده کند.
• تأکید بر آداب غذا خوردن : جویدن کامل غذا پرهیز از نوشیدن مایعات (به ویژه آب سرد) همراه یا بلافاصله بعد از غذا پرهیز از پرخوری و درهم خوری.
• نکته علمی : هرچند مفهوم مزاج و تطبیق غذا با آن فاقد پشتوانه علمی قوی در پزشکی مدرن است اما بسیاری از توصیه های کلی ITM مانند تأکید بر مصرف میوه ها سبزیجات غلات کامل و پرهیز از غذاهای فرآوری شده و پرچرب با اصول تغذیه سالم مدرن همخوانی دارد. با این حال پیروی متعصبانه از رژیم های مبتنی بر مزاج بدون در نظر گرفتن نیازهای تغذیه ای فرد و شرایط بیماری خاص ممکن است مفید نباشد یا حتی مضر باشد.
2. تدابیر خواب و بیداری : ITM بر اهمیت خواب کافی و باکیفیت در زمان مناسب (شب) و بیداری در ساعات اولیه روز تأکید دارد. پرهیز از خواب روز خوابیدن با شکم پر و ایجاد محیط آرام و تاریک برای خواب از جمله توصیه هاست.
3. تنظیم حرکت و سکون : توصیه به فعالیت بدنی منظم و متناسب با مزاج و توان فرد. ورزش هایی مانند پیاده روی معتدل مورد تأکید است. همچنین پرهیز از سکون و بی تحرکی طولانی مدت توصیه می شود.
4. مدیریت اعراض نفسانی (سلامت روان) : ITM به تأثیر حالات روحی و روانی بر سلامت جسمانی واقف است. راهکارهایی مانند حفظ آرامش پرهیز از هیجانات شدید (خشم اضطراب غم) پرداختن به فعالیت های لذت بخش و آرامش بخش و استفاده از برخی مفرحات (مانند دمنوش های گیاهی آرام بخش) برای مدیریت استرس توصیه می شود.
5. استفاده از مفردات و مرکبات گیاهی : تجویز گیاهان دارویی با خواص مختلف (مثلاً ملین ها برای یبوست گیاهان مقوی معده برای سوءهاضمه گیاهان آرام بخش برای استرس و بی خوابی) یکی از ارکان درمانی ITM است.
• مثال : استفاده از دمنوش گل گاوزبان و سنبل الطیب برای آرامش اعصاب عرق نعنا یا زیره برای مشکلات گوارشی.
• نکته علمی : اثربخشی و ایمنی بسیاری از گیاهان دارویی نیازمند مطالعات بالینی بیشتری است. مصرف خودسرانه یا تداخل آن ها با داروهای شیمیایی می تواند خطرناک باشد.
6. اعمال یداوی : در برخی موارد ممکن است از روش هایی مانند حجامت فصد یا ماساژ (غمز و دلک) برای دفع مواد زائد یا بهبود گردش خون و کاهش درد استفاده شود.
• نکته علمی : شواهد علمی معتبر در حمایت از اثربخشی گسترده این روش ها به ویژه برای بیماری های سیستمیک محدود و گاه متناقض است. انجام این اعمال باید توسط افراد مجاز و با رعایت کامل اصول بهداشتی صورت گیرد.

مهم است که این راهکارها به عنوان مکمل و نه جایگزین درمان های پزشکی مدرن در نظر گرفته شوند و همواره تحت نظارت متخصصان مربوطه (پزشک مدرن و متخصص طب سنتی معتبر) باشند.

اصول شش گانه حفظ سلامتی (سته ضروریه) در طب سنتی ایران

سته ضروریه یا شش اصل ضروری برای زندگی محور اصلی بخش حفظ الصحه (پیشگیری) در طب سنتی ایران (ITM) را تشکیل می دهد. رعایت این اصول برای حفظ تعادل مزاجی و جلوگیری از بروز بیماری ها حیاتی تلقی می شود. این اصول که با جنبه های مختلف سبک زندگی مدرن نیز همپوشانی دارند عبارتند از :

1. هوا (تدبیر هوا) :
• مفهوم ITM : تأکید بر تنفس هوای پاک و متناسب با مزاج فرد (هوای معتدل بهترین است). پرهیز از هوای بسیار گرم سرد مرطوب یا خشک و به ویژه هوای آلوده و متعفن. تأثیر هوا بر روح و روان و جسم بسیار مهم دانسته می شود.
• ارتباط با سبک زندگی تهران : با توجه به آلودگی هوای تهران این اصل اهمیت مضاعفی پیدا می کند. توصیه های ITM با اقدامات مدرن مانند استفاده از ماسک در روزهای آلوده تهویه مناسب محل زندگی و کار استفاده از دستگاه های تصفیه هوا و تلاش برای کاهش منابع آلودگی همسو است.
2. غذا و نوشیدنی (تدبیر طعام و شراب) :
• مفهوم ITM : مهم ترین اصل پس از هوا. تأکید بر مصرف غذای متناسب با مزاج سن فصل و وضعیت سلامتی فرد. پرهیز از پرخوری درهم خوری خوردن غذاهای دیرهضم و نامناسب. توجه به کیفیت کمیت و زمان مصرف غذا و نوشیدنی.
• ارتباط با سبک زندگی تهران : مقابله با الگوهای تغذیه نامناسب شهری (فست فود غذاهای فرآوری شده). توصیه های ITM به مصرف غذاهای طبیعی تازه و کامل هرچند با چارچوب نظری متفاوت با اصول تغذیه سالم مدرن (مصرف میوه سبزی غلات کامل پرهیز از قند و چربی زیاد) قرابت دارد. تأکید بر جویدن کامل و نظم غذایی نیز مفید است.
3. حرکت و سکون (تدبیر حرکت و سکون) :
• مفهوم ITM : حفظ تعادل بین فعالیت بدنی و استراحت. ورزش معتدل و متناسب با مزاج برای دفع مواد زائد تقویت اندام ها و بهبود گردش خون ضروری است. سکون و بی تحرکی بیش از حد مضر تلقی می شود.
• ارتباط با سبک زندگی تهران : مقابله با کم تحرکی ناشی از مشاغل نشسته و حمل ونقل شهری. تأکید ITM بر اهمیت حرکت با توصیه های پزشکی مدرن برای فعالیت بدنی منظم کاملاً همسو است.
4. خواب و بیداری (تدبیر نوم و یقظه) :
• مفهوم ITM : تنظیم الگوی خواب. خواب شبانه کافی و عمیق برای تجدید قوا هضم بهتر و سلامت مغز ضروری است. خواب روز خوابیدن بلافاصله پس از غذا و بیداری بیش از حد مضر دانسته می شود.
• ارتباط با سبک زندگی تهران : مقابله با اختلالات خواب ناشی از استرس آلودگی نوری و صوتی. توصیه های ITM برای تنظیم ساعت خواب ایجاد محیط آرام و پرهیز از محرک ها قبل از خواب با اصول بهداشت خواب مدرن مطابقت دارد.
5. احتباس و استفراغ (تدبیر احتباس و استفراغ) :
• مفهوم ITM : حفظ مواد ضروری در بدن (احتباس) و دفع مواد زائد و سموم از طریق مسیرهای طبیعی (استفراغ – به معنی دفع نه لزوماً بالا آوردن). این شامل تعریق کافی با ورزش دفع منظم ادرار و مدفوع و در زنان قاعدگی منظم است. یبوست یکی از مشکلات اصلی در این بخش تلقی می شود.
• ارتباط با سبک زندگی تهران : سبک زندگی نامناسب (کم تحرکی رژیم کم فیبر مصرف کم مایعات) می تواند منجر به یبوست شود. تأکید ITM بر دفع منظم مواد زائد اهمیت مصرف فیبر مایعات و فعالیت بدنی را برجسته می کند.
6. اعراض نفسانی (تدبیر اعراض نفسانی) :
• مفهوم ITM : مدیریت حالات روحی و روانی. هیجانات شدید مانند خشم غم ترس و حتی شادی بیش از حد می توانند تعادل مزاجی را بر هم زده و بر سلامت جسم تأثیر منفی بگذارند. حفظ آرامش اعتدال در احساسات و مدیریت استرس ضروری است.
• ارتباط با سبک زندگی تهران : مقابله با استرس و فشارهای روانی زندگی شهری. تأکید ITM بر تأثیر ذهن بر بدن با یافته های سایکونوروایمونولوژی (PNI) مدرن همخوانی دارد و اهمیت تکنیک های مدیریت استرس و حفظ سلامت روان را نشان می دهد.

رعایت این شش اصل چارچوب جامعی برای سبک زندگی سالم از دیدگاه ITM فراهم می کند که بسیاری از جنبه های آن با توصیه های علمی مدرن برای پیشگیری از بیماری های غیرواگیر هم پوشانی دارد.

تداخلات و ملاحظات : ادغام طب سنتی و پزشکی مدرن

ادغام طب سنتی ایران (ITM) با پزشکی مدرن نیازمند نگرشی دقیق علمی و محتاطانه است تا از مزایای بالقوه هر دو سیستم بهره مند شویم و خطرات احتمالی را به حداقل برسانیم. در نظر گرفتن ملاحظات و تداخلات زیر ضروری است :

1. تداخلات دارویی (Herb-Drug Interactions) :
   • گیاهان دارویی حاوی ترکیبات شیمیایی فعالی هستند که می توانند با داروهای شیمیایی تداخل ایجاد کنند. این تداخلات می توانند اثربخشی داروی شیمیایی را کاهش یا افزایش دهند و یا منجر به عوارض جانبی پیش بینی نشده و خطرناک شوند.
   • مثال : مصرف همزمان برخی گیاهان مانند سیر جینکو بیلوبا یا جینسینگ با داروهای ضد انعقاد خون (مانند وارفارین یا آسپرین) می تواند خطر خونریزی را افزایش دهد. گیاه علف چای (St. John’s Wort) می تواند متابولیسم بسیاری از داروها (از جمله داروهای ضد افسردگی ضد بارداری و سرکوب کننده ایمنی) را در کبد تغییر داده و اثربخشی آن ها را کاهش دهد.
   • توصیه : بیماران باید پزشک معالج خود را از تمام فرآورده های گیاهی و سنتی که مصرف می کنند مطلع سازند. همچنین متخصصان طب سنتی باید از داروهای مصرفی بیمار آگاه باشند.
2. فقدان شواهد علمی قوی برای بسیاری از درمان ها :
   • هرچند ITM بر پایه تجربیات چند هزار ساله استوار است اما بسیاری از روش های تشخیصی و درمانی آن فاقد شواهد علمی قوی حاصل از کارآزمایی های بالینی تصادفی شده و کنترل شده (RCTs) هستند که استاندارد طلایی در پزشکی مدرن محسوب می شوند.
   • اثربخشی مفاهیمی مانند مزاج شناسی و تأثیر دقیق تعدیل آن بر بیماری ها و همچنین مکانیسم عمل بسیاری از اعمال یداوی (مانند حجامت برای بیماری های غیرمرتبط با درد) از نظر علمی کاملاً اثبات نشده است.
   • توصیه : باید بین اصول فلسفی و توصیه های کلی سبک زندگی ITM (که برخی قابل قبول هستند) و ادعاهای درمانی خاص برای بیماری های جدی تمایز قائل شد. درمان بیماری های مشخص باید بر اساس پروتکل های مبتنی بر شواهد پزشکی مدرن باشد.
3. خطر تأخیر یا جایگزینی درمان های ضروری :
   • یکی از بزرگترین خطرات استفاده از درمان های سنتی به عنوان جایگزین درمان های پزشکی اثبات شده برای بیماری های جدی مانند سرطان بیماری های قلبی پیشرفته عفونت های حاد یا دیابت کنترل نشده است. این امر می تواند منجر به تأخیر در درمان مؤثر و پیشرفت بیماری و بروز عوارض جبران ناپذیر شود.
   • توصیه : ITM باید به عنوان طب مکمل (Complementary) و نه طب جایگزین (Alternative) در نظر گرفته شود به ویژه برای بیماری های جدی. تصمیم گیری های درمانی اصلی باید با مشورت پزشک متخصص صورت گیرد.
4. استانداردسازی و کنترل کیفیت :
   • فرآورده های گیاهی و داروهای سنتی اغلب فاقد استانداردسازی دقیق از نظر مقدار ماده مؤثره هستند و ممکن است دچار آلودگی با فلزات سنگین آفت کش ها یا حتی تقلبات دارویی باشند.
   • صلاحیت و دانش علمی درمانگران طب سنتی نیز بسیار متفاوت است و نظارت دقیقی بر عملکرد همه آن ها وجود ندارد.
   • توصیه : استفاده از فرآورده های گیاهی استاندارد شده و دارای مجوز از سازمان غذا و دارو و مراجعه به متخصصان طب سنتی دارای تحصیلات دانشگاهی معتبر و مجوز رسمی ایمنی بیشتری را فراهم می کند.

نقش فعالیت بدنی و ورزش از دیدگاه طب سنتی و علم پزشکی

فعالیت بدنی منظم یکی از ارکان اساسی سلامتی پایدار است و هر دو دیدگاه طب سنتی ایران (ITM) و علم پزشکی مدرن بر اهمیت آن تأکید دارند هرچند با توجیهات نظری و توصیه های عملی تا حدی متفاوت.

دیدگاه طب سنتی ایران (ITM) :

• مفهوم : در ITM حرکت و ورزش ذیل اصل “حرکت و سکون“ از سته ضروریه قرار می گیرد. هدف اصلی از ورزش کمک به هضم بهتر غذا دفع مواد زائد (بخارات و فضولات) از طریق تعریق و افزایش حرارت غریزی تقویت اندام ها و ارواح (قوای حیاتی) و ایجاد نشاط است.
• تناسب با مزاج : ITM تأکید دارد که نوع شدت و مدت ورزش باید متناسب با مزاج سن فصل و قوت بدنی فرد باشد.
• افراد با مزاج گرم ممکن است به ورزش های سبک تر و در محیط خنک تر نیاز داشته باشند تا از افزایش بیش از حد حرارت جلوگیری شود.
• افراد با مزاج سرد ممکن است از ورزش های با شدت کمی بیشتر و ایجادکننده گرمای ملایم سود ببرند.
• بهترین زمان ورزش : بهترین زمان برای ورزش پس از هضم کامل غذا (حدود ۲-۳ ساعت پس از غذا) و زمانی که معده خالی است در هوای معتدل (نه خیلی گرم و نه خیلی سرد) توصیه می شود.
• نوع ورزش : ورزش های معتدل مانند پیاده روی که تمام بدن را درگیر کرده و باعث تعریق ملایم شود بسیار مورد تأکید است. ورزش های بسیار شدید یا بسیار طولانی مدت که منجر به تحلیل قوا شوند توصیه نمی شوند مگر برای ورزشکاران حرفه ای با تدابیر خاص.
• علائم ورزش کافی : رسیدن به حد سرخی گونه ها و تعریق ملایم به عنوان نشانه ورزش کافی و مفید در نظر گرفته می شود.

کاربرد برای تهرانی ها : با توجه به شیوع بالای کم تحرکی در تهران هر دو دیدگاه لزوم گنجاندن فعالیت بدنی در برنامه روزانه را فریاد می زنند. پیروی از توصیه های کمی پزشکی مدرن (۱۵۰ دقیقه فعالیت متوسط در هفته) به عنوان یک حداقل ضروری و توجه به توصیه های کیفی ITM در مورد انتخاب نوع و زمان ورزش متناسب با شرایط فردی و محیطی (مانند پرهیز از ورزش سنگین در هوای آلوده یا بسیار گرم) می تواند یک رویکرد تلفیقی مفید باشد.

سلامت روان و مدیریت استرس : راهکارهای طب سنتی و روانشناسی مدرن

سلامت روان و مدیریت استرس به ویژه در محیط پرفشار شهری مانند تهران از اهمیت بالایی برخوردار است. طب سنتی ایران (ITM) و روانشناسی/روانپزشکی مدرن هر دو راهکارهایی برای این چالش ها ارائه می دهند اما با مبانی نظری و روش های متفاوت.

دیدگاه طب سنتی ایران (ITM) :

• مفهوم : ITM سلامت روان را ذیل اصل “اعراض نفسانی“ از سته ضروریه طبقه بندی می کند. حالات روانی مانند شادی غم خشم ترس اندیشه و اضطراب تأثیر مستقیمی بر مزاج و اخلاط و در نتیجه بر سلامت جسمانی دارند. به عنوان مثال خشم و هیجان زیاد باعث افزایش گرمی و خشکی (صفرا) و غم و اندوه طولانی مدت باعث افزایش سردی و خشکی (سودا) می شود. هدف حفظ اعتدال در این حالات است.

نتیجه گیری علمی و کاربردی

طب سنتی ایران (ITM) با فلسفه کل نگر تأکید بر حفظ الصحه (پیشگیری) و اصول سته ضروریه ظرفیت بالقوه ای برای بهبود سبک زندگی و ارتقای سلامتی پایدار در میان شهروندان تهرانی دارد. تمرکز ITM بر مزاج شناسی و ارائه توصیه های فردی سازی شده در زمینه تغذیه فعالیت بدنی خواب و مدیریت استرس می تواند به عنوان یک رویکرد مکمل در کنار پزشکی مدرن به افراد در مقابله با چالش های سلامت ناشی از زندگی شهری (آلودگی هوا استرس کم تحرکی تغذیه نامناسب) کمک کند.

با این حال اتخاذ یک دیدگاه علمی و نقادانه ضروری است. اعتبار و اثربخشی بسیاری از روش های تشخیصی (مانند نبض شناسی دقیق برای تشخیص بیماری های خاص) و درمانی (به ویژه اعمال یداوی و برخی فرمولاسیون های پیچیده گیاهی) در ITM نیازمند تحقیقات دقیق تر و کارآزمایی های بالینی استاندارد است. مفاهیمی چون مزاج و اخلاط اگرچه چارچوب جالبی برای درک تفاوت های فردی ارائه می دهند اما فاقد معادل دقیق و قابل اندازه گیری در فیزیولوژی مدرن هستند.