افتراء در قانون مجازات اسلامی

افترا یعنی وقتی کسی به شما جرمی رو نسبت بده که اصلا صحت نداره یا نتونه اون رو ثابت کنه. این جرم یکی از مهم ترین راه های حمایت از آبرو و حیثیت افراد توی قانون مجازات اسلامی هست.

همه ما می دونیم که آبرو و حیثیت هر کسی، چقدر باارزشه. هم توی دین ما، هم توی قانون، روی این موضوع خیلی تاکید شده. قانون گذار هم برای اینکه از این حق مهم افراد محافظت کنه، یه سری قوانین رو وضع کرده که اگه کسی خواست با حرف یا عملش، آبروی دیگری رو ببره یا تهمت ناروا بزنه، با مجازات روبرو بشه. شاید فکر کنید تهمت زدن یه چیز سادست، اما وقتی همین تهمت شکل قانونی به خودش می گیره و تبدیل به افترا میشه، داستان فرق می کنه و پای قانون وسط میاد.

توی این مقاله قراره یه سفر کامل داشته باشیم به دنیای افترا توی قانون مجازات اسلامی. از اینکه افترا دقیقا یعنی چی و چند مدل داره، تا شرایطی که باعث میشه یه تهمت بشه افترا، و اینکه اگه کسی این جرم رو مرتکب شد، چه مجازاتی در انتظارشه. حتی قراره فرق افترا رو با بقیه جرم های مشابه مثل نشر اکاذیب و قذف هم بگیم تا دیگه ابهامی براتون نمونه. در نهایت هم یه راهنمای عملی می ذاریم جلوتون که اگه خدای نکرده توی این وضعیت قرار گرفتید، بدونید باید چیکار کنید. پس اگه دوست دارید توی این حوزه اطلاعات کامل و کاربردی داشته باشید، تا آخر این مطلب با ما همراه باشید.

افترا یعنی چی اصلا؟ یه توضیح ساده از قانون

وقتی حرف از افترا می زنیم، منظورمون فقط یه تهمت ساده یا یه حرف بی اساس نیست. افترا توی قانون یه تعریف مشخص داره و هر چیزی شاملش نمیشه. بیاین ببینیم قانون دقیقا چی میگه و این جرم از کجا میاد.

تعاریف اصلی و تفاوتش با «تهمت» عامیانه

توی زبان روزمره ما، خیلی وقت ها «تهمت» و «افترا» رو به جای هم استفاده می کنیم. مثلاً می گیم فلانی به من تهمت زد یا افترا بست. اما از نظر حقوقی، این دوتا با هم فرق دارن. تهمت یه واژه عامیانه و گسترده ست که ممکنه شامل هر نسبت ناروایی بشه، چه اون نسبت یه کار مجرمانه باشه چه نباشه. مثلاً ممکنه کسی به شما تهمت بزنه که دروغگو هستید یا بدقولید. اینها ممکنه اخلاقی نباشن، ولی جرم نیستن.

ولی افترا (که در واقع همون تهمت مجرمانه هست)، یه عنوان جزایی مشخص توی قانونه. یعنی اگه کسی به شما یه کاری رو نسبت بده که طبق قانون جرم محسوب میشه و نتونه اون رو ثابت کنه، اون موقع تازه پای افترا به میون میاد. پس افترا یه نوع خاص از تهمته که خیلی جدی تره و مجازات قانونی داره. مفهوم دقیق و قانونی افترا اینه که یه نفر، آشکارا و واضح، یه عمل مجرمانه رو به یه نفر دیگه نسبت بده و نتونه درستی اون حرف رو ثابت کنه. نکته کلیدی اینجاست: باید اون کار، واقعا جرم باشه. مثلاً اگه کسی به شما بگه دزدید یا کلاهبردارید، این می تونه افترا باشه، چون دزدی و کلاهبرداری جرمه. اما اگه بگه تنبل هستید، این افترا نیست.

افترا چند نوع داریم؟ قولی یا عملی؟

توی قانون مجازات اسلامی، افترا دو نوع اصلی داره که نحوه ارتکابشون با هم فرق می کنه: افترای قولی و افترای عملی. هر کدوم از این ها، خودشون شرایط و راه های مخصوص به خودشون رو برای اتفاق افتادن دارن.

افترای قولی (همون حرف و حدیث یا نوشته): ماده 697 قانون مجازات اسلامی

افترای قولی یعنی وقتی یه نفر، با حرف زدن یا نوشتن، یه کار مجرمانه رو به کسی نسبت بده و نتونه اون رو ثابت کنه. اسمش هم روشه؛ قولی یعنی با قول و کلام و گفتار یا هر چیزی که شبیه به اونه. این نوع افترا می تونه به شکل های خیلی مختلفی انجام بشه. مثلاً:

• یکی توی یه جمع، یا توی یه سخنرانی، بلند شه و یه اتهام کیفری به شما بزنه.
• یه نفر، توی روزنامه، مجله، یا هر نوع مطلب چاپی دیگه، بنویسه که شما فلان جرم رو انجام دادید.
• توی فضای مجازی، که این روزها خیلی هم رایجه، یکی توی شبکه های اجتماعی (مثل اینستاگرام، تلگرام، واتس اپ)، یا توی وب سایت ها و وبلاگ ها، یه عمل مجرمانه رو به شما نسبت بده.
• حتی با فرستادن پیامک، ایمیل یا هر راه ارتباطی نوشتاری دیگه هم میشه افترای قولی رو انجام داد.

مثلاً فرض کنید آقا رضا توی یه گروه تلگرامی می نویسه که خانم سارا از اداره دزدی کرده، در حالی که خانم سارا اصلا کاری نکرده و آقا رضا هم نمی تونه حرفش رو ثابت کنه. این میشه افترای قولی. نکته مهم اینه که این نسبت باید صریح باشه، یعنی واضح و بدون ابهام بگه چه جرمی رو به کی نسبت میده.

افترای عملی (پاپوش درست کردن): ماده 699 قانون مجازات اسلامی

افترای عملی یه کم فرق داره. اینجا دیگه پای حرف و حدیث در میون نیست، بلکه یه نفر یه سری کارها رو انجام میده تا به دیگری تهمت بزنه. این نوع افترا رو بهش مانور متقلبانه یا پرونده سازی هم میگن. توی این حالت، مجرم میاد یه سری وسایل یا ابزار جرم رو، یا هر وسیله ای که پیدا شدنش توی دست یا محل زندگی کسی باعث اتهام زدن به اون شخص میشه، بدون اطلاع خودش، توی جای اون فرد قرار میده.

مثلاً فرض کنید آقای محسن می خواد آقای مهدی رو متهم به نگهداری مواد مخدر کنه. میاد بدون اینکه آقای مهدی بفهمه، یه مقدار مواد رو توی ماشین آقای مهدی می ذاره یا توی محل کارش قایم می کنه و بعدش به پلیس خبر میده. وقتی پلیس میاد و اون مواد رو پیدا می کنه، آقای مهدی متهم میشه و ممکنه بازداشت بشه. اگه بعداً ثابت بشه که آقای مهدی بی گناه بوده و آقای محسن این پاپوش رو براش درست کرده، آقای محسن مرتکب افترای عملی شده. هدف از این کار اینه که شخص بی گناه رو در معرض اتهام و پیگیری قضایی قرار بده. اینجا دیگه نیازی نیست که کلامی یا نوشتاری چیزی گفته بشه، خودِ عمل مجرمانه باعث افترا میشه.

چه جوری افترا اتفاق می افته؟ رکن و شرط هاش چیه؟

برای اینکه یه کاری به عنوان جرم افترا شناخته بشه، باید یه سری شرایط و ارکان خاص وجود داشته باشه. اگه یکی از این شرط ها نباشه، دیگه نمیشه اسم اون کار رو افترا گذاشت. این ارکان رو معمولاً به سه دسته مادی، معنوی و قانونی تقسیم می کنیم. بیاین دونه دونه بررسی کنیم که هر کدوم شامل چی میشه.

رکن مادی جرم افترا: فعل مجرمانه و ناتوانی در اثبات

رکن مادی یعنی اون کاری که عملاً انجام میشه. توی افترا، این رکن خودش چند تا جزء داره که باید با هم اتفاق بیفتن.

گفتن یه کار مجرمانه، واضح و علنی

اولین و مهم ترین شرط، اینه که یه نفر یه عمل مجرمانه رو به دیگری نسبت بده. این نسبت دادن باید کاملاً صریح و علنی باشه.

• صراحت یعنی چی؟ یعنی حرف باید واضح باشه، بدون ابهام یا کنایه. مثلاً اگه بگی فلانی احتمالا کارهای غیرقانونی می کنه، این صریح نیست. اما اگه بگی فلانی دزده یا فلانی کلاهبرداری کرده، این صریحه. لازم نیست همه جزئیات جرم رو بگه، همین که اسم جرم یا عنوانی که قانون براش مجازات گذاشته رو به کار ببره، کافیه.
• علنی بودن یعنی چی؟ یعنی حرف یا عمل افترا باید جوری باشه که چند نفر یا عموم مردم ازش باخبر بشن. مثلاً توی یه جمع عمومی گفته بشه، یا توی روزنامه و فضای مجازی منتشر بشه. اگه یه نفر توی یه نامه خصوصی به شما یه تهمت بزنه که هیچ کس دیگه ازش خبردار نمیشه، این معمولاً افترا محسوب نمیشه چون علنی نیست.

نکته خیلی مهم اینه که اون کاری که نسبت داده میشه، حتماً باید طبق قانون، جرم باشه. اگه کسی به شما بگه شما بی تربیت هستید یا اخلاقتون بده، این ممکنه توهین باشه یا حرف بی ربط، اما افترا نیست. چون بی ادبی یا بداخلاقی، جرم کیفری نیست.

نتونی حرفتو ثابت کنی!

دومین و اصلی ترین شرط برای تحقق افترا، اینه که کسی که تهمت زده، نتونه حرفش رو ثابت کنه. یعنی اگه مثلاً به شما گفته دزد، باید بتونه مدارک محکمه پسند بیاره که شما واقعا دزدی کرده اید. اگه نتونه، و شما هم بی گناهی تون ثابت بشه، اون موقع افترا محقق میشه. پس اگه کسی بهتون تهمت زد و شما می دونید که اون می تونه تهمتش رو ثابت کنه، اون دیگه افترا نیست.

افترا زمانی محقق می شود که فردی عملی مجرمانه را به دیگری نسبت دهد و در اثبات صحت ادعای خود عاجز باشد.

حتماً نباید ضرر وارد شده باشه

یه نکته جالب درباره جرم افترا اینه که برای اینکه این جرم اتفاق بیفته، لازم نیست حتماً یه ضرر مادی یا معنوی به قربانی وارد شده باشه. یعنی همین که افترا زده بشه و شرایط دیگه هم وجود داشته باشه، جرم محقق شده، حتی اگه به شما آسیبی نرسیده باشه. افترا رو یه جرم مطلق میگن، یعنی به نتیجه و ضرر و زیان وابسته نیست.

رکن معنوی (سوء نیت) در جرم افترا: با قصد و از روی عمد

رکن معنوی یعنی قصد و نیت مجرم. توی قانون ایران، برای اینکه یه جرم اتفاق بیفته، معمولاً باید یه قصدی هم پشتش باشه. افترا هم از این قاعده مستثنی نیست.

قصدی که پشت افتراست: می خواسته متهمت کنه

کسی که افترا میزنه، باید قصد متهم کردن دیگری رو داشته باشه. یعنی با این هدف کاری رو انجام بده که شما رو توی موقعیت اتهام قرار بده. این قصد، همون سوء نیت عام توی جرم افتراست. مثلاً اگه کسی توی شوخی و خنده یه حرفی بزنه که شبیه افتراست، ولی واقعاً قصدش متهم کردن شما نبوده، ممکنه افترا حساب نشه.

می دونسته دروغه یا نمی تونه ثابت کنه

علاوه بر قصد متهم کردن، مجرم باید آگاهی به دروغ بودن حرفش یا ناتوانی در اثبات اون رو هم داشته باشه. یعنی یا خودش می دونه داره دروغ میگه، یا می دونه که نمی تونه حرفش رو ثابت کنه. این میشه سوء نیت خاص. اگه یه نفر واقعاً فکر کنه که حرفش درسته و بعداً مشخص بشه اشتباه می کرده، ممکنه از نظر حقوقی مجرم به افترا نباشه، البته اثبات این موضوع سخته و کار یک وکیل متخصص هست.

رکن قانونی: کجای قانون گفته؟

رکن قانونی همون ماده ها و بندهای قانونی هست که اون عمل رو جرم میدونه و براش مجازات تعیین می کنه. برای جرم افترا، مهم ترین ماده ها توی قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات) همین ماده های 697 و 699 هستن که هر دو رو قبلاً اشاره کردیم. ماده 697 برای افترای قولی و ماده 699 برای افترای عملیه. این ماده ها مشخص می کنن که چه کاری افتراست و چه مجازاتی داره.

مجازات افترا چیه؟ چه تغییری کرده؟

حالا که فهمیدیم افترا چیه و چه شرایطی داره، وقتشه که بریم سراغ بخش مهم مجازاتش. قانون گذار برای محافظت از حیثیت افراد، مجازات های مشخصی رو برای این جرم در نظر گرفته. ضمناً، با توجه به قانون جدیدی که چند سال پیش تصویب شد، یعنی «قانون کاهش مجازات حبس تعزیری» (مصوب 1399)، یه سری تغییرات توی مجازات ها به وجود اومده که باید بهشون دقت کنیم.

مجازات افترای قولی (حرف و حدیثی): ماده 697

مجازات افترای قولی، که همون نسبت دادن یه جرم با حرف یا نوشته هست، توی ماده 697 قانون مجازات اسلامی مشخص شده. قبلاً مجازاتش حبس و شلاق بود، اما با تغییراتی که انجام شده، الان بیشتر به سمت جزای نقدی رفته.

تاثیر قانون کاهش مجازات حبس تعزیری

طبق ماده 697 قانون مجازات اسلامی (با اصلاحاتی که در سال 1399 انجام شد)، کسی که افترای قولی کنه، جز در مواردی که موجب حد باشه، به جزای نقدی درجه 6 محکوم میشه.

جزای نقدی درجه 6 یعنی چقدر؟ طبق قانون، این جزای نقدی از 24 میلیون تومان تا 80 میلیون تومان هست. این تغییر، باعث شد که مجازات حبس برای افترای قولی (در موارد عادی) حذف بشه و به جاش جزای نقدی جایگزین بشه. البته این میزان ممکنه هر چند سال یک بار توسط قوه قضاییه تغییر کنه.

تبصره مهم: وقتی پای اشاعه فحشا وسطه

یه تبصره خیلی مهم توی همین ماده 697 هست که میگه: در مواردی که نشر آن امر (یعنی اون چیزی که نسبت داده شده) اشاعه فحشا محسوب بشه، حتی اگه کسی که افترا زده بتونه ثابت کنه که حرفش درسته، باز هم به مجازات محکوم میشه.

این تبصره برای اینه که حتی اگه یه عمل زشت و غیراخلاقی واقعا اتفاق افتاده باشه، کسی حق نداره اون رو علنی کنه و باعث اشاعه فحشا و بی بندوباری توی جامعه بشه. آبروی افراد، حتی اگه خطایی هم کرده باشن، محترمه و نباید بدون مجوز قانونی اون رو علنی کرد.

مجازات افترای عملی (پاپوش سازی): ماده 699

مجازات افترای عملی، یعنی همون پرونده سازی یا مانور متقلبانه، توی ماده 699 قانون مجازات اسلامی اومده. این نوع افترا چون با عمل فیزیکی همراهه و معمولاً ضرر جدی تری به قربانی میزنه (مثل بازداشت شدن یا تحمل حبس اولیه)، مجازاتش هم متفاوت از افترای قولی هست.

تاثیر قانون کاهش مجازات حبس تعزیری

بر اساس ماده 699، اگه کسی عالماً و عامداً (یعنی با علم و آگاهی و از روی قصد) بخواد به این شکل کسی رو متهم کنه و در اثر این کار، اون شخص بی گناه تعقیب بشه و بعداً هم برائت قطعی بگیره، کسی که افترا زده به حبس از سه ماه تا یک سال و شش ماه و یا تا 74 ضربه شلاق محکوم میشه.

قبل از قانون کاهش مجازات حبس تعزیری، حداقل حبس برای افترای عملی شش ماه بود که با این قانون، به سه ماه کاهش پیدا کرده. پس می بینید که مجازات افترای عملی همچنان می تونه شامل حبس باشه. یه نکته مهم اینه که برای اعمال این مجازات، باید حتماً قرار منع تعقیب یا حکم برائت قطعی برای کسی که بهش افترا زده شده صادر بشه. یعنی تا زمانی که وضعیت قربانی افترا توی دادگاه مشخص نشه، نمیشه مفتری رو مجازات کرد.

افترا در رسانه ها و مطبوعات

گاهی اوقات افترا از طریق رسانه ها و مطبوعات (روزنامه ها، مجلات و…) اتفاق میفته. توی این حالت، علاوه بر قانون مجازات اسلامی، قانون مطبوعات هم میتونه دخیل باشه. ماده 30 قانون مطبوعات به این موضوع اشاره کرده و گفته که اگه کسی توی مطبوعات، به کسی افترا بزنه، طبق قوانین کیفری عادی مجازات میشه. اما خب روند رسیدگی به این جرایم معمولاً با حضور هیئت منصفه مطبوعات انجام میشه که یه سری پیچیدگی های خاص خودش رو داره.

طبق ماده 699 قانون مجازات اسلامی، مجازات افترای عملی (مانور متقلبانه) می تواند شامل حبس از سه ماه تا یک سال و شش ماه و یا 74 ضربه شلاق باشد.

تفاوت های افترا با سایر جرایم مشابه (برای رفع ابهامات رایج)

توی قانون، یه سری جرائم شبیه به هم هستن که مردم عادی ممکنه اون ها رو با هم اشتباه بگیرن. افترا هم از این قضیه جدا نیست و خیلی وقت ها با جرم هایی مثل نشر اکاذیب، قذف و توهین قاطی میشه. اما هر کدوم از این ها، تعریف، شرایط و مجازات های مخصوص به خودشون رو دارن. بیاین با هم فرق های اصلی این جرائم رو بررسی کنیم تا دیگه هیچ ابهامی نمونه.

افترا و نشر اکاذیب (ماده 698 قانون مجازات اسلامی): قاطی نکنید!

این دوتا جرم، شاید از همه بیشتر با هم اشتباه گرفته بشن. هم افترا و هم نشر اکاذیب، شامل گفتن یا نوشتن چیزهای دروغ هستن، اما تفاوت های اساسی دارن:

• ماهیت چیزی که گفته میشه: توی افترا، چیزی که به دیگری نسبت داده میشه، حتماً باید یه عمل مجرمانه باشه (مثل دزدی، کلاهبرداری، اختلاس). اما توی نشر اکاذیب، چیزی که گفته میشه، میتونه هر نوع دروغی باشه، فرقی نمیکنه اون دروغ جرم باشه یا نه. مثلاً اگه کسی بگه فلانی ورشکست شده در حالی که دروغ میگه، این میشه نشر اکاذیب، نه افترا.
• هدف: هدف توی افترا، متهم کردن دیگری به یه جرمه. یعنی می خواد شما پای میز محاکمه برید. اما هدف توی نشر اکاذیب، ضرر رسوندن به دیگری (مادی یا معنوی) یا تشویش اذهان عمومی یا مقامات رسمی هست.
• مجازات: مجازات افترا (قولی) جزای نقدی درجه 6 هست، در حالی که مجازات نشر اکاذیب، حبس از یک ماه تا یک سال و یا شلاق تا 74 ضربه هست.
• اثبات: توی افترا، کسی که تهمت زده باید نتونه دروغ بودن حرفش رو ثابت کنه. اما توی نشر اکاذیب، اصل بر دروغ بودن اون مطلبه و شاکی باید کذب بودن رو ثابت کنه.

برای اینکه بهتر متوجه بشید، یه جدول مقایسه براتون آماده کردیم:

ویژگی	افترا	نشر اکاذیب
ماهیت انتساب	نسبت دادن عمل مجرمانه	نسبت دادن اکاذیب (اعم از جرم یا غیر جرم)
هدف	متهم کردن دیگری به ارتکاب جرم	اضرار به غیر یا تشویش اذهان عمومی/مقامات رسمی
نیاز به اثبات (توسط مفتری/ناشر)	ناتوانی در اثبات صحت انتساب توسط مفتری	عدم صحت اظهارات (کذب بودن)
مجازات (طبق قانون جدید)	جزای نقدی درجه 6 (24 تا 80 میلیون تومان)	حبس از 1 ماه تا 1 سال و/یا شلاق تا 74 ضربه

افترا و قذف؟ (نسبت های خیلی سنگین)

قذف یه جرم خیلی خاص و سنگینه که توی قرآن و شرع هم بهش اشاره شده.

• نوع جرم انتسابی: توی قذف، چیزی که نسبت داده میشه، فقط و فقط زنا یا لواط هست. یعنی اگه کسی به شما بگه زناکار یا لواط کار، این میشه قذف. اما توی افترا، می تونه هر جرم دیگه ای (غیر از زنا و لواط) باشه.
• مجازات: مجازات قذف، حدی هست. یعنی قانون گذار مجازاتش رو مشخص کرده و قاضی نمی تونه اون رو کم یا زیاد کنه (80 ضربه شلاق). اما مجازات افترا، تعزیری هست، یعنی قاضی میتونه بر اساس شرایط پرونده، مجازات رو تعیین کنه.

پس قذف یه نوع افترا محسوب میشه، اما با این تفاوت که جرم نسبت داده شده خیلی خاصه و مجازاتش هم سنگین تر و حدی هست.

افترا و توهین؟ (فرقش توی نوع حرفه)

توهین هم یکی دیگه از جرم هایی هست که با افترا شباهت داره، اما بازم فرق می کنن:

• ماهیت عمل: توی توهین، کاری که انجام میشه، خدشه وارد کردن به حیثیت، شرافت یا کرامت انسان هاست. مثلاً با استفاده از الفاظ رکیک، فحاشی، یا انجام حرکات توهین آمیز. اینجا دیگه لزوماً یه جرم به کسی نسبت داده نمیشه. اما توی افترا، حتماً باید یه عمل مجرمانه به دیگری نسبت داده بشه.
• مجازات: مجازات توهین (بسته به نوع و شدت توهین و اینکه به چه کسی توهین شده) می تونه جزای نقدی، حبس یا شلاق باشه. مجازات توهین ساده، معمولا جزای نقدی درجه شش یا شلاق تا 74 ضربه است.

به زبان ساده، اگه کسی به شما بگه احمق یا بی شعور، این توهین محسوب میشه. اما اگه بگه دزد یا کلاهبردار، این افتراست، به شرطی که نتونه ثابتش کنه.

اگه قربانی افترا شدیم یا متهم شدیم، چیکار کنیم؟ (روند قانونی)

وقتی کسی به شما افترا میزنه، یا خدای نکرده خودتون متهم به افترا میشید، دونستن مراحل قانونی خیلی مهمه. این راهنما بهتون کمک می کنه تا بدونید توی هر کدوم از این موقعیت ها باید چیکار کنید.

چطور از افترا شکایت کنیم؟ (برای شاکی)

اگه احساس می کنید قربانی جرم افترا شدید، این مراحل رو باید طی کنید:

1. تنظیم شکواییه: اولین قدم، تنظیم یه شکواییه کتبی و رسمی هست. توی این شکواییه باید به وضوح بگید که چه کسی به شما افترا زده، چه جرمی رو بهتون نسبت داده، از چه طریقی (مثلاً توی فضای مجازی، توی یه جمع، با نوشتن و…) این کار رو کرده و تاریخ و زمان تقریبی وقوع جرم رو هم ذکر کنید. هرچی اطلاعات دقیق تری بدید، پرونده تون سریع تر پیش میره.
2. جمع آوری مدارک: مدارک و مستندات، عصای دست شما توی دادگاه هستن. هرچیزی که بتونه ثابت کنه به شما افترا زده شده رو جمع آوری کنید:
   • شاهد: اگه کسی شاهد افترا بوده، اسم و مشخصاتش رو توی شکواییه بنویسید.
   • فایل صوتی/تصویری: اگه افترا از طریق فیلم یا ویس انجام شده، اون ها رو به عنوان مدرک ارائه بدید.
   • پرینت صفحات مجازی: اگه افترا توی شبکه های اجتماعی یا وب سایت ها اتفاق افتاده، از اون صفحات اسکرین شات یا پرینت بگیرید و تاریخ و آدرس دقیق صفحه رو هم مشخص کنید.
   • اوراق چاپی/خطی: اگه از طریق روزنامه، مجله یا هر نوشته دیگه ای بوده، اصل یا کپی اون رو ارائه کنید.
3. مراجعه به دادسرا: شکواییه و مدارک رو به دادسرای عمومی و انقلاب محل وقوع جرم یا محل اقامت متهم تحویل بدید. بعد از ثبت، پرونده به شعبه بازپرسی یا دادیاری ارجاع میشه و تحقیقات شروع میشه.

اگه متهم به افترا شدیم، چطور دفاع کنیم؟

اگه خدای نکرده شما متهم به افترا شدید، می تونید با این راه ها از خودتون دفاع کنید:

• اثبات صحت انتساب: بهترین راه دفاع، اینه که ثابت کنید اون چیزی که به طرف مقابل نسبت دادید، درسته و اون واقعاً اون جرم رو مرتکب شده. اگه بتونید این رو با مدارک معتبر ثابت کنید، دیگه جرمی به نام افترا محقق نشده.
• عدم وجود سوء نیت: می تونید بگید که قصد متهم کردن طرف رو نداشتید، یا نمی دونستید اون چیزی که نسبت دادید، دروغه. البته اثبات این موضوع سخته و نیاز به کمک وکیل داره.
• عدم صراحت یا علنی بودن: می تونید بگید که حرفتون صریح نبوده و یه کنایه بوده، یا علنی نبوده و فقط توی یه جمع خصوصی یا به صورت تک به تک گفته شده.

ماهیت جرم افترا: قابل گذشت هست یا نه؟

جرم افترا، یه جرم قابل گذشت محسوب میشه. یعنی چی؟ یعنی اگه کسی که بهش افترا زده شده (شاکی)، بعد از شکایت، از شکایتش بگذره و رضایت بده، تعقیب قضایی متهم متوقف میشه و اگه حکمی هم صادر شده باشه، اجرای اون متوقف میشه. این خیلی مهمه، چون توی بعضی از جرم ها (غیر قابل گذشت)، حتی با گذشت شاکی هم، پرونده ادامه پیدا می کنه و دولت خودش مجرم رو مجازات می کنه.

مرور زمان در جرم افترا چقدره؟

هر جرمی یه مدت زمانی داره که بعد از اون دیگه نمیشه پیگیریش کرد یا مجازاتش رو اجرا کرد که بهش میگن مرور زمان. برای جرم افترا، مرور زمان از زمانی شروع میشه که برائت قطعی متهم اصلی (کسی که بهش افترا زده شده) صادر بشه. یعنی تا وقتی که وضعیت پرونده اون شخص مشخص نشده، مرور زمان برای افترا شروع نمیشه. مدت زمان مرور زمان برای جرائم تعزیری درجه 6، که افترا قولی شاملش میشه، هفت سال هست.

نقش وکیل اینجا چقدر مهمه؟

هم برای شاکی و هم برای متهم، داشتن یه وکیل متخصص توی پرونده های افترا، فوق العاده حیاتیه. وکیل می تونه:

• شاکی: بهتون کمک کنه شکواییه درست و حسابی بنویسید، مدارک لازم رو جمع آوری کنید، توی دادگاه از حقتون دفاع کنه و بهترین نتیجه رو بگیرید.
• متهم: راهکارهای دفاعی مناسب رو بهتون نشون بده، از حقتون دفاع کنه و جلوی محکومیت های سنگین رو بگیره.

مسائل حقوقی، پر از پیچیدگی و ظرایفه که فقط یه متخصص می تونه از پسش بربیاد. پس اگه توی این موقعیت ها قرار گرفتید، حتماً با یه وکیل مشورت کنید.

چند نکته پایانی و خیلی مهم درباره افترا

حالا که اکثر جنبه های افترا رو بررسی کردیم، بیاین چند تا نکته مهم و تکمیلی رو هم بگیم که دونستنشون می تونه خیلی بهتون کمک کنه.

قصد و نیت بد، رکن اصلیه

همون طور که قبلاً هم گفتیم، توی افترا، قصد و نیت بد خیلی مهمه. یعنی کسی که افترا میزنه، باید واقعاً قصد داشته باشه که به شما تهمت بزنه یا شما رو متهم کنه و بدونه که داره دروغ میگه یا نمی تونه حرفش رو ثابت کنه. اگه این قصد وجود نداشته باشه، مثلاً اگه کسی توی یه دعوا یه حرفی زده باشه که از روی عصبانیت بوده و واقعاً قصد متهم کردن شما رو نداشته، ممکنه افترا محقق نشه. البته این رو دادگاه با توجه به شواهد و مدارک تشخیص میده.

یه مثال خوب برای این موضوع اینه که اگه کسی از شما شکایت کنه و بعداً شکایتش رد بشه (مثلاً به خاطر کمبود مدارک)، نمی تونید از اون به جرم افترا شکایت کنید. چون اون برای احقاق حق خودش شکایت کرده، نه برای متهم کردن بی دلیل شما.

چه کسانی می تونن قربانی یا مرتکب افترا بشن؟

افترا معمولاً علیه اشخاص حقیقی زنده اتفاق میفته. یعنی نمی تونید به یه شرکت یا یه شخص حقوقی دیگه افترا بزنید. اگه حرفی به یه شرکت بزنید که بهش ضرر بزنه، ممکنه نشر اکاذیب باشه، ولی افترا نیست. همچنین، افترا علیه کسی که فوت کرده هم اتفاق نمی افته.

مرتکب جرم افترا هم معمولاً اشخاص حقیقی هستن. یعنی یه آدم واقعی می تونه این جرم رو انجام بده.

افترا یه جرم آنی هست

جرم افترا یه جرم آنی محسوب میشه. یعنی چی؟ یعنی در یک لحظه یا در یه بازه زمانی کوتاه اتفاق میفته و تموم میشه. مثلاً همین که اون تهمت رو به شما بزنه، جرم انجام شده. این نکته توی بحث هایی مثل مرور زمان یا قانون حاکم بر جرم (اگه قانون عوض بشه) خیلی مهمه.

مثلاً اگه کسی به شما افترایی بزنه و بعداً قانونی تصویب بشه که اون عملی که به شما نسبت داده شده، دیگه جرم نباشه، این تاثیری توی اصل وقوع افترا نداره، چون جرم افترا توی زمان خودش محقق شده.

ارتباط افترا با جرم اصلی چیه؟

فرض کنید به کسی افترا زدن که دزدی کرده. حالا اگه بعداً اون جرم دزدی به دلایلی مثل مرور زمان یا عفو عمومی، قابل پیگیری نباشه، آیا این تاثیری توی افترا داره؟ نه! دادگاه هنوز هم میتونه به پرونده افترا رسیدگی کنه تا ببینه آیا اون نسبت درسته یا نه. مهم اینه که آیا اون نسبت دروغ بوده و نتونستن ثابتش کنن، نه اینکه جرم اصلی به چه سرانجامی رسیده.

چطور اعاده حیثیت کنیم؟

اگه قربانی افترا شدید و آبروتون رفته، علاوه بر مجازات کسی که بهتون افترا زده، می تونید درخواست اعاده حیثیت هم بکنید. اعاده حیثیت یعنی برگردوندن آبرو و اعتبار از دست رفته. این کار می تونه شامل این بشه که حکم برائت شما توی همون جایی که افترا اتفاق افتاده منتشر بشه (مثلاً توی همون روزنامه یا شبکه مجازی). البته اعاده حیثیت یه بحث جدا و تخصصیه که باید با وکیل راجع بهش مشورت کنید.

سوالات متداول

آیا هر تهمتی که می زنیم، افترا محسوب می شود؟

نه، هر تهمتی افترا نیست. افترا زمانی اتفاق میفته که شما یک عمل مجرمانه رو به کسی نسبت بدید و نتونید اون رو ثابت کنید. تهمت های عادی که شامل جرم نیستن (مثل دروغگو بودن یا بدقولی)، افترا محسوب نمیشن.

برای افترا در فضای مجازی چگونه باید شکایت کرد؟

اگه افترا در فضای مجازی (مثل اینستاگرام، تلگرام، واتس اپ یا وب سایت) اتفاق افتاده، شما باید از اون محتوا (متن، عکس، فیلم) اسکرین شات بگیرید یا پرینت تهیه کنید و با مشخص کردن دقیق آدرس صفحه یا کانال، به همراه شکواییه به دادسرای جرائم رایانه ای (یا دادسرای عمومی) مراجعه کنید.

آیا برای اثبات افترا، حتماً باید ضرر مادی وارد شده باشد؟

خیر، جرم افترا یک جرم مطلق است. یعنی برای تحققش، لازم نیست که حتماً ضرر مادی یا معنوی به شما وارد شده باشد. همین که شرایط افترا (نسبت دادن عمل مجرمانه، عدم توانایی در اثبات، قصد متهم کردن) فراهم باشد، جرم محقق می شود.

اگر نتوانم صحت تهمتم را ثابت کنم چه مجازاتی در انتظارم است؟

اگر شما به کسی افترای قولی (با حرف یا نوشته) بزنید و نتوانید صحت حرفتان را ثابت کنید، طبق ماده 697 قانون مجازات اسلامی (با اصلاحات 1399)، به جزای نقدی درجه 6 (از 24 تا 80 میلیون تومان) محکوم خواهید شد.

آیا می توان از فردی که شکایت واهی کرده، به جرم افترا شکایت کرد؟

خیر، صرف شکایت واهی (شکایتی که رد شده) افترا محسوب نمی شود. کسی که برای احقاق حق خود شکایت می کند، حتی اگر نتواند حرفش را ثابت کند، مفتری نیست. مگر اینکه ثابت شود او عمداً و با سوء نیت و با هدف متهم کردن بی دلیل، اقدام به شکایت دروغین کرده است.

تفاوت اصلی افترا با نشر اکاذیب چیست؟

تفاوت اصلی این است که در افترا، حتماً باید یک عمل مجرمانه به کسی نسبت داده شود؛ در حالی که در نشر اکاذیب، هرگونه دروغ (اعم از جرم یا غیرجرم) که هدف آن اضرار به غیر یا تشویش اذهان باشد، شامل می شود.

آیا گذشت شاکی در جرم افترا باعث توقف پیگیری می شود؟

بله، جرم افترا یک جرم قابل گذشت است. اگر شاکی (قربانی افترا) رضایت بدهد و از شکایت خود بگذرد، تعقیب قضایی متهم متوقف شده و در صورت صدور حکم، اجرای آن متوقف خواهد شد.

مدت زمان رسیدگی به پرونده افترا چقدر است؟

مدت زمان رسیدگی به پرونده های افترا بسته به پیچیدگی پرونده، حجم مدارک، تعداد شهود و سرعت عمل مراجع قضایی متفاوت است. اما این جرم مشمول مرور زمان هفت ساله می شود که از تاریخ برائت قطعی متهم اصلی شروع می گردد.

چه مواردی افترا محسوب نمی شوند؟

موارد زیر عموماً افترا محسوب نمی شوند:

• نسبت دادن اعمال غیرمجرمانه (مانند بدقولی، تنبلی، بی ادبی).
• تهمت هایی که صریح و علنی نباشند (مثلاً در یک گفتگوی خصوصی و بدون شاهد).
• مواردی که کسی که نسبت داده، بتواند صحت حرفش را اثبات کند.
• شکایت هایی که با حسن نیت و برای احقاق حق انجام شده اند، حتی اگر رد شوند.

نتیجه گیری

توی این مطلب، حسابی با جرم افتراء در قانون مجازات اسلامی آشنا شدیم. دیدیم که افترا نه تنها یه تهمت ساده نیست، بلکه یه جرم حقوقی با تعاریف و شرایط مشخصه که قانون گذار برای حمایت از آبرو و حیثیت افراد، مجازات های جدی براش در نظر گرفته. از انواع افترا (قولی و عملی) گفتیم تا ارکان اصلی که برای تحقق این جرم لازم هستن، مثل نیت بد و عدم توانایی توی اثبات حرف. همچنین بررسی کردیم که مجازات هاش چقدرن و چطور با قانون جدید (قانون کاهش مجازات حبس تعزیری) تغییر کردن. فرقش رو با جرم های مشابه مثل نشر اکاذیب، قذف و توهین هم فهمیدیم تا دیگه ابهامی باقی نمونه.

حفظ آبرو و حیثیت افراد، از مهم ترین اصول توی جامعه و قانون ماست و شناخت دقیق این جرم، هم برای کسی که ممکنه قربانی بشه و هم برای کسی که ممکنه ناخواسته مرتکبش بشه، خیلی ضروریه. یادتون باشه که پیچیدگی های حقوقی این مسائل زیاده و هر پرونده ای شرایط خاص خودش رو داره. اگه خودتون یا اطرافیانتون توی موقعیتی قرار گرفتید که فکر می کنید با جرم افترا سروکار دارید، حتماً حتماً با یه متخصص حقوقی مشورت کنید. برای دریافت مشاوره حقوقی تخصصی در مورد جرم افترا، با کارشناسان ما تماس بگیرید و از راهنمایی های دقیق و کاربردی اون ها بهره مند بشید.