بیمارستان های خالی؛ از افتتاح پی درپی تا کمبود تجهیزات

آفتاب نیوز :

آنطور که در خبرها آمده، با اضافه شدن هزاران تخت بیمارستانی و افتتاح پی درپی بیمارستان ها و مراکز درمانی ازسوی وزرای بهداشت در دولت فعلی و قبلی، باید تاکنون تمام کمبودها برطرف می شد. گفته می شود از سال 92 تا 99 نزدیک به 40 هزار تخت بیمارستانی در کشور افتتاح شده و دولت سیزدهم هم 16هزار تخت دیگر به این ظرفیت نظام سلامت کشور اضافه کرده، اما همچنان سهم مردم از تخت های بیمارستان هنوز به عدد 2 به ازای هر هزار نفر هم نرسیده، درحالی که در سایر کشورها سهم مردم از تخت ها 8 به ازای هر هزار نفر است.

به گزارش هم میهن، بیماران از شهرستان های مختلف به تهران می آیند و سر از کلانشهرهای کشور درمی آورند، چون نمی توانند خدمات مورد نیازشان را نه تنها در مراکز تازه احداث که حتی در مراکز قدیمی هم دریافت کنند و چاره ای جز سفرهای مشقت بار برای درمان ندارند.

50 هزار تخت فرسوده
طبق آمار سازمان بهداشت جهانی، سال 79 آمار تخت های بیمارستانی در ایران به ازای هر هزار نفر 1/5بود و در سال 86 به 1/7 رسید. اما در دو سال بعد این عدد کاهش پیدا کرد و به 1/3 رسید. در سال 89 آمارها به 1/7تخت به ازای هر هزار نفر افزایش یافت، اما از سال 92 بار دیگر به عدد 1/5 سقوط کرد؛ وضعیتی که نشان می دهد ایران طی یک دهه از نظر سرانه تخت بیمارستانی هیچ پیشرفتی نداشته است. با گذشت یک دهه دیگر، حالا تعداد تخت های بیمارستانی در کشور به 160 هزار رسیده، یعنی به ازای هر هزار نفر 1/8 تخت در کشور وجود دارد، این آمار نشان می دهد که در 10 سال سرانه تخت به جمعیت، تنها 0/3 افزایش یافته است.

بیمارستان های جدید و تازه افتتاح شده به دلایلی مثل کمبود تجهیزات پزشکی و نبود پزشک متخصص، نمی توانند با تمام ظرفیت خدمات مورد نیاز بیماران را ارایه دهند. ازسوی دیگر بیمارستان های قدیمی هم به دلیل فرسودگی تخت های بیمارستانی و تجهیزات شان، با کاهش خدمت رسانی مواجه شده اند. بررسی ها نشان می دهد همین حالا هم بیش از 50 هزار تخت بیمارستانی فرسوده در کشور وجود دارد. هرچند کوروش شمیمی، رییس هییت مدیره انجمن بیمارستان های خصوصی کشور آمار تخت های فرسوده را بیش ازاین عدد و حدود 50 درصد عنوان کرده است.

با وجود افزایش تخت های بیمارستانی در بخش دولتی اما دریافت خدمات در این مراکز جدید به دلیل شلوغی بیش از حد بیماران و کمبود و حتی نبود پزشک، فرآیندی خسته کننده و طولانی شده است. هرچند برخی بیماران ترجیح می دهند این خدمات را از بخش خصوصی دریافت کنند. آمارها نشان می دهد که 20 درصد بیماران در بخش خصوصی پذیرش می شوند و 80 درصد خدمات سرپایی هم در همین بخش ارایه می شود، اما گرانی هزینه ها پاشنه آشیل مراجعه بسیاری از بیماران به ویژه بیماران نیازمند به بخش خصوصی است؛ همان هایی که یا قید ادامه درمان را می زنند یا رنج بیماری شان در انتظارهای طولانی دریافت نوبت از مراکز درمانی بخش دولتی چندین برابر است.

زن جوانی که برای درمان مادرش از ایلام به تهران سفر کرده و در یکی از بیمارستان های بزرگ دولتی تهران حضور دارد، دراین باره می گوید: «بیمارستان دولتی داریم اما خدمات به طور کامل انجام نمی شود یا اگر هم نوبت بدهند، آنقدر دیر نوبت می دهند که اصلاً نمی توانیم امیدوار باشیم بیمارمان تا آن زمان دوام بیاورد. عمده پزشکان متخصص هم به دلیل نبود تجهیزات تمایلی ندارند در شهر بمانند. این وضعیت حتی در شهرهای کوچک تر هم دیده می شود و حتی وخیم تر است، چون جمعیت کم است، بیمارستانی هم ساخته نمی شود. در این میان درمانگاه های کوچک و بخش های اورژانس از کمترین امکانات برخوردار هستند. هزینه بخش خصوصی آنقدر بالاست که ما از پس تامین آن برنمی آییم. این که چند روز در تهران سختی بکشیم، ارزش بیشتری دارد تا اینکه چندین ماه منتظر رسیدن نوبت در شهر خودمان بمانیم.»

تنها مرکز درمانی دولتی در نوشهر هم به تاکید مسیولانش با کمبود امکانات، تجهیزات و نیروی پزشکی متخصص درمانی مواجه است. دراین باره رحیم سیدپور، مدیرشبکه بهداشت و درمان شهرستان نوشهر به ایرنا گفته: «امکانات و تجهیزات موجود تنها بیمارستان دولتی نوشهر پاسخگوی نیاز مسافران و گردشگران نبوده و ضرورت دارد مسیولان سطوح کلان به ویژه وزیر بهداشت و درمان و حتی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی مازندران توجه ویژه ای به تقویت امکانات و تجهیزات به بیمارستان های خطه غربی مازندران ازجمله نوشهر داشته باشند.»

به تاکید این مسیول، با شرایط موجود و کم وکاستی ها، این مرکز درمانی نمی تواند تمام تخصص ها را در بیمارستان ارایه دهد و حتی نبود دانش آموخته طب اورژانس در این بیمارستان سبب شده تا پزشکان عمومی بار مسیولیت این حوزه را به دوش بکشند؛ اقدامی که منجر به نارضایتی مردم شده است. ازسوی دیگر بیماران بخش های داخلی مغز و اعصاب، چشم، گوش و حلق و بینی یا نورولوژی در موارد اورژانسی چاره ای جز مراجعه به مراکز درمانی خارج از شهرستان ندارند؛ اتفاقی که هزینه های بسیاری به آنها تحمیل می کند.

نبود پزشک و پرستار در مراکز درمانی تازه احداث شده را علی جعفریان، رییس سابق دانشگاه علوم پزشکی تهران هم تایید می کند. او گفته بود: «همین حالا بررسی کنید و ببینید بیمارستان هایی که طی 2 سال گذشته افتتاح شده اند، چقدر فعالند. باید بررسی شود که بخش های غیرفعال در چه وضعیتی قرار دارند. برای اولین بار در تاریخ، دانشگاه علوم پزشکی تهران آگهی داد که هر پرستاری مراجعه کند، به صورت مستقیم استخدام خواهد شد، اما حتی نتیجه آن هم استخدام بسیار ناچیز پرستاران بود. هم اکنون در یکی از کلان بیمارستان های افتتاح شده در تهران بخشی وجود دارد که رزیدنت و اتند دارد، اما پرستار ندارد و بخش تعطیل شده. اتاق عمل داریم و کادر پزشکی هم هست اما پرستار وجود ندارد، وضعیتی که در بسیاری از بیمارستان های کشور برقرار است و ارایه خدمات امکان پذیر نیست.»

فقط افتتاح و مراسم
در برابر چنین شرایطی که بیماران با وجود افتتاح بیمارستان ها، سطح دسترسی به خدمات درمانی برایشان افزایش نیافته و آیا این وضعیت را نباید تنها یک نمایش تبلیغاتی از سوی دولت ها و متولیان نظام سلامت تصور کرد؟ محمدرضا واعظ مهدوی، نظریه پرداز اقتصاد سلامت پاسخ می دهد و به نکات جالبی اشاره می کند. او در توضیح این پرسش که آیا مراکز درمانی تازه افتتاح شده، اکنون کارایی لازم را ندارند و چه دلیلی برای افتتاح آنهاست؟ به هم میهن می گوید: «به طورکلی ما یک سوءبرداشت و سوءتفاهمی در سیاستگذاری و حکمرانی کشور داریم، یعنی کوچک سازی دولت که به عنوان یک راهبرد مطرح شده و به صورت مرتب تکرار می شود. سوال اینجاست که با کوچک سازی دولت، بیمارستان های جدید و مراکز بهداشتی و درمانی و حتی مدارس که مورد بهره برداری قرار می گیرند، چطور می توانند منجر به رفع نیازهای مردم شوند. اگر قرار است تعداد پرسنل دولت کاهش پیدا کند، بیمارستان های جدید در مناطق فاقد خدمت در چه وضعیتی قرار می گیرند؟»

او با بیان این که تمام این مراکز نیازمند تامین نیروی انسانی و تجهیزات پزشکی است، ادامه می دهد: «کوچک سازی دولت در برنامه هفتم هم تکرار شده و به نوعی بی مسیولیتی است و در بطن آن منجر به بی تفاوتی بخش دولتی برای ارایه خدمت در بخش های مختلف ازجمله بهداشت و درمان خواهد شد. همه دولت های مدرن در دنیا در حوزه اجتماعی مسیولیت دارند، خدمات ارایه می دهند و در برابر مردم پاسخگو هستند. قطعاً نتیجه چنین فرآیندی ساخت بیمارستان و فعال نشدن بخش های آن به دلیل کمبود و نبود نیروی انسانی است چون مجوزهای استخدامی صادر نمی شود.»

واعظ مهدوی در پاسخ به این سوال که نظام سلامت ما تا چه میزان نیازمند احداث این بیمارستان هاست، می گوید: «مردم در بیماری، به درمان نیاز دارند. جامعه ما در مسیر پیری قرار دارد و امید به زندگی هم در حال افزایش است. سالمندان قطعاً نیازمند ارایه خدمات هستند و باید این مراکز درمانی افزایش پیدا کنند. در کشورهای اسکاندیناوی و اروپایی، نسبت تخت بیمارستانی 8، به ازای هر هزار نفر جمعیت است و ما هنوز نتوانسته ایم از عدد 1/5 عبور کنیم. در برخی مناطق کشور 3/0 تخت بیمارستانی وجود دارد و این کاملاً طبیعی است که بیماران در این مناطق در مواجهه با بیماری های ساده و نه چندان پیشرفته هم به خدمات دسترسی ندارند، درحالی که براساس نگاه انسانی و طبق قانون اساسی، دولت ها موظف به احداث مراکز درمانی و ارایه خدمات هستند.»

او در پاسخ به این سوال که با وجود چنین ضرورت هایی اما در نبود بودجه و تامین نشدن تجهیزات و نیروی انسانی، همین مراکز تازه افتتاح شده، تبدیل به بخش های متروکه و بدون فعالیت می شود، عنوان می کند: «چرا باید در چنین وضعیتی قرار بگیریم؟ هیچ دولتی در هیچ نقطه دنیا، پول ندارد و هیچ رییس جمهوری، هزینه خدمات بهداشتی و درمانی را از جیب خود پرداخت نمی کند. مالیات ها تامین کننده چنین هزینه هایی هستند و باید طبق قانون از افراد پردرآمد گرفته و خرج خدمات اجتماعی شود. نسبت شیب مالیات به تولید ناخالص داخلی، در اغلب کشورهای اروپایی 22 تا 26 درصد، اما در ایران حدود 6 درصد است. طبیعی است که اگر بخواهیم مسیله کمبودهای مالی جبران شود، باید فرارهای مالیاتی رفع شود تا دولت، بودجه لازم را برای ارایه خدمت در اختیار داشته باشد.»

جلوگیری از رهاشدن مراکز درمانی
این نظریه پرداز اقتصاد سلامت درباره این که مردم با وجود افتتاح مراکز درمانی در شهرستان ها، باز هم اعتماد بیشتری به بیمارستان ها و پزشکان کلانشهرها به ویژه تهران دارند و عملاً مراکز تازه افتتاح شده در بخش درآمدزایی موفق نمی شوند، توضیح می دهد: «استقرار نیروهای متخصص در این مراکز درمانی اهمیت دارد، اما شرایط به گونه ای است که پزشکان هم مایل به فعالیت در شهرهای بزرگ هستند و این تمایل برای حضور در شهرهای کمتربرخوردار، کم است. برای جذب نیروی تخصصی در مناطق محروم دولت ها باید جاذبه ایجاد کنند که می تواند از طریق ایجاد زندگی بهتر، افزایش حقوق و دستمزد، افزایش احترام اجتماعی و… انجام شود.»

به گفته واعظ مهدوی، دراین باره قوانین الزام آور هم موثر است و افراد برای سال هایی که از دوره های تخصصی بهره مند می شوند، موظف به حضور در مناطق نیازمند باشند. همزمان باید تعرفه خدمات پزشکی در مناطق محروم هم نسبت به شهرهای برخوردار افزایش پیدا کند: «در سال های اول انقلاب زمانی که یک پزشک به مناطق محروم می رفت، از سوی مسیولان آن منطقه مورد احترام ویژه قرار می گرفت و امکانات دریافت می کرد. همین مسایل ماندگاری آنها را رقم می زد، اما اکنون این سیاست ها کم رنگ شده و باید روش هایی برای جلب نیروهای تخصصی در مناطق محروم به کار گرفته شود تا نفع آن شامل بیماران شود.»

واعظ مهدوی درباره آسیب افتتاح بیمارستان ها با وجود تکمیل نشدن ظرفیت ارایه خدمات هم می گوید: «زمانی که بیمارستان ساخته می شود و هزینه های هنگفتی هم دارد، نمی توان آن را رها کرد. نباید این سرمایه راکد بماند. به همین دلیل معتقدم که افتتاح آن از رهاشدگی آن بهتر است، اما مجهزشدن بیمارستان هم ضرورت دارد که باید در زمانی کوتاه انجام شود. همانطور که توانستیم بودجه ها را برای تکمیل بیمارستان اختصاص دهیم، قطعاً می توان بخشی از بودجه را به تجهیز اختصاص داد.»

او با بیان این که اکنون گرفتار برخی سیاست های نادرست شده ایم، ادامه می دهد: «بحث حذف ارز ترجیحی طی دو، سه سال اخیر همزمان با افزایش قیمت ارز مشکلات زیادی را به وجود آورده است. وزارت بهداشت اگر برای تجهیز بیمارستان نیازمند یک میلیارد تومان بودجه بوده باشد، اکنون این رقم با دلار 28 یا 50 یا 60 هزار تومانی، چندده برابر شده و بودجه برای این حوزه کفایت نمی کند. قطعاً هر نوع افزایش قیمت ارز، فشار مالی بر بودجه دولت هم خواهد داشت و اولین کسی که آسیب می بیند خود آنها هستند. کاش دولت ها بفهمند و اجازه این میزان افسارگسیختگی نرخ ارز را ندهند. افزایش نرخ ارز، افزایش چندین برابری هزینه هاست و نتیجه این می شود که بیمارستانی افتتاح شود، اما هیچ وقت فعالیت نکند.»

بیمارستان های ضعیف
نه فقط بیمارستان های تازه افتتاح شده که نفس بیمارستان های قدیمی حتی در کلانشهری مثل تهران هم به شماره افتاده است. بسیاری از این مراکز درمانی با فرسودگی تجهیزات و زیر ساخت های شان مواجه شده اند و توانایی به روزرسانی تجهیزات شان به شدت کاهش پیدا کرده؛ اتفاقی که روند درمانی و زمان خدمت به بیماران را پیچیده و به پروسه ای طولانی تبدیل کرده است. همچنین براساس گزارشی که سازمان بهداشت جهانی درباره ایران منتشر کرده، بیش از 60درصد تجهیزات پزشکی به دلیل نبود یک سیستم نگهداری و تعمیرات بهینه و اصولی یا به دلیل نبود امکان تامین قطعات یدکی و انتقال تکنولوژی متاثر از تحریم ها در کشور قابل استفاده نیستند.

کاظم عباسیون، عضو هییت مدیره بیمارستان آراد، فرسودگی تجهیزات مراکز درمانی را تایید کرده و پیش ازاین به روزنامه اعتماد گفته: «با افزایش سرسام آور قیمت ارز، امروز هیچ یک از بیمارستان ها ـ چه در بخش دولتی، چه در بخش خصوصی ـ توان خرید تجهیزات جدید و مدرن را ندارند.»

او درباره آسیب ناتوانی بیمارستان ها در بهسازی و به روز شدن تجیهزات شان هم به این نکته اشاره کرده بود که جراح به جای لاپاراسکوپی مجبور می شود شکم بیمار را بشکافد تا کیسه صفرا را خارج کند و دراین صورت ریسک عوارض بعد از جراحی، ازجمله چسبندگی و انسداد روده ها هم افزایش پیدا می کند، در حال بازگشت به همان طبی هستیم که مرگ ومیر آن هم زیادتر بود.

احمد میر، رییس هییت مدیره بیمارستان جم هم این نکته را تایید و درتوضیح بیشتر گفته: «با افزایش قیمت ارز با دشواری های بی شمار در تامین دارو و تجهیزات مواجه شده ایم و بسیاری از اعمال جراحی را به سختی انجام می دهیم؛ چون تجهیزات مورد نیاز موجود نیست یا تامین تجهیزات بسیار زمان بر است.»

همایون سامه یح، عضو کمیسیون بهداشت مجلس هم سال گذشته در گفت وگو با ایلنا نسبت به بروز مشکلات جدی در حوزه تجهیزات پزشکی هشدار داده و گفته بود: «پیش بینی ما این است که در ماه های آینده نه تنها مشکل دارو، بلکه مشکل تهیه تجهیزات پزشکی به شدت افزایش پیدا کند.»

سعید کریمی، معاون درمان وزارت بهداشت هم موضوع کمبود تجهیزات پزشکی در بیمارستان ها را تایید کرده بود.

انتظار برای خروج از مناطق محروم
معضل فعالیت های نصف و نیمه در بیمارستان های جدید و قدیم، اما فقط محدود به تخت و تجهیزات بیمارستانی نیست و کمبود پزشک در این مراکز درمانی هم پاشنه آشیل ارایه خدمات به بیماران شده است. این درحالی است که کارشناسان از کمبود شدید نیروهای تخصصی و فوق تخصصی طی 5 سال آینده هشدار می دهند. جز نبود تمایل به خدمت در مناطق محروم و کمتربرخوردار، مهاجرت ها و خروج پزشکان از حرفه اصلی شان هم به معضل جدی برای نظام سلامت بدل شده، به گونه ای که با فرض قبول آمار رسمی، سرانه پزشک در ایران 11 پزشک به ازای هر 10 هزار نفر و در دنیا 30 پزشک به ازای هر 10 هزار نفر است.

محمد رییس زاده، رییس سازمان نظام پزشکی کشور درباره این که مراکز درمانی در مناطق مختلف در حال احداث و افتتاح هستند، اما پزشکان تمایلی به حضور و فعالیت در این مراکز ندارند،می گوید: «مشکل جدی دراین باره حل تمام مشکلات مناطق محروم در این حوزه با استفاده از نیروهای طرحی است. در سیاست های ابلاغی نظام سلامت از سوی رهبری بر توسعه کیفی متناسب با نیازهای مناطق مختلف کشور تاکید شده است، به این معنا که باید به سمت بومی گزینی حرکت کنیم. پزشک باید تربیت شود، اما زیرساخت ها هم باید فراهم و منجر به ماندگاری آنها باشد. هر میزان نیرو تربیت شود و تنها تمرکز به استفاده از دو سال طرح آنها باشد، این مشکل برطرف نخواهد شد. مثال واضح این وضعیت، حفظ کل امنیت کشور با سربازهای وظیفه است.»

او ادامه می دهد: «برخی تصور می کنند با افزایش ظرفیت پذیرش پزشک، می توان نیروی طرحی بیشتری داشت و این مناطق را پوشش داد، اما شدنی نیست و منجر به حل مشکل هم نمی شود. همین حالا نیروهای طرحی روزشماری می کنند که از مناطق محروم خارج شوند و با خروج آنها باید نگران جایگزین باشیم. گاهی هم فشارهای زیادی به این نیروها وارد می شود که با ناهنجاری هایی همراه است. در این شرایط، کیفیت خدمات هم کاهش پیدا می کند، چون نیروی طرحی نمی تواند با طیب خاطر ارایه خدمت کند. این اتفاق مصداق بارز بی عدالتی در سلامت است، چون نیروی کیفی که رضایت کامل از شرایط کاری اش داشته باشد را در اختیار مردم مناطق محروم قرار نمی دهیم و با طرح اجباری می خواهیم با آنها خدمت رسانی کنیم.»

به گفته این مسیول، اکنون 42 درصد متخصصان در 5 کلانشهر ساکن هستند و نیروهای طرحی در سایر مناطق قرار دارند. این وضعیت به هیچ عنوان عادلانه نیست و نیاز به اصلاح دارد.

تناسب پزشک و بیمارستان
رضا لاری پور، معاون فنی و نظارت سازمان نظام پزشکی هم درباره کمبود پزشک در مراکز درمانی تازه افتتاح شده در مناطق مختلف کشور توضیح می دهد. به گفته او، نیروی طرحی دو سال در منطقه حضور دارد، اما بدیهی است که برای ماندگاری یک پزشک در منطقه و ارتباط بیشتر مردم با ارایه دهنده خدمات بهداشتی و درمانی، استخدام و جذب نیروی بومی، منجر به تداوم فعالیت بیمارستان ها و استمرار خدمت خواهد شد. البته گاهی اوقات ردیف استخدامی دیده می شود، اما کسی تمایلی به استخدام ندارد و این موضوع مهم تری است. بنابراین باید تامین منابع، امکانات تشویقی و تسهیل شده این مشکل هم برطرف شود.

معاون فنی و نظارت سازمان نظام پزشکی در پاسخ به این سوال که آیا چشم انداز تربیت این میزان پزشک در کشور برای تامین نیروی انسانی مورد نیاز بیمارستان های افتتاح شده و در دست ساخت مناسب است یا خیر؟ می گوید: «ما معتقدیم که تعداد پزشک نسبت به جمعیت کم نیست و به طور متوسط بین 11 تا 15 پزشک به ازای هر 10 هزار جمعیت داریم که به نظر من عدد قابل قبولی است. اما اگر تعداد پزشکان بیشتر شود و پرستار، ماما و بهیار در اختیار نداشته باشیم، فایده ای نخواهد داشت. اگر نیروها را نگه داریم دراین باره مشکلی نخواهیم داشت.»