۶ آبان در دنیای علم چه خبر؟

تقویم علم؛

به گزارش خبرگزاری علم و فناوری پیشتاز تاریخ علم مملو از رویدادهای مهمی است که نوآوری ها کشف ها و حتی زادروزها و درگذشت های دانشمندان و مخترعان تاثیرگذار جهان را در برمی گیرد. در این تقویم علم وقایع مهم مصادف با امروز ۶ آبان برابر ۲۷ اکتبر را ورق می زنیم.  

*** 

اُلُغ بِیگ 

۲۷ اکتبر ۱۴۴۹ میلادی برابر با ۶ آبان ۸۲۸ خورشیدی میرزا محمد طارق بن شاهرخ مشهور به نام اُلُغ بِیگ اخترشناس و ریاضیدان ایرانی درگذشت. الغ بیگ پادشاه تیموری فرزند شاهرخ و گوهرشاد بیگم بود. پدرش در رشد هنر و شکل گیری مکتب هرات نقش مهمی ایفا کرد و مادرش مسجد گوهرشاد را در مشهد ساخت. الغ بیگ در علوم ریاضیات و اخترشناسی فعالیت می کرد و با مثلثات و هندسه کروی آشنا بود و به هنر و فرهنگ علاقه داشت. گفته می شود که احتمالا به زبان های فارسی عربی ترکی و مغولی تسلط داشته است. بین سال های ۱۴۲۴ تا ۱۴۲۹ میلادی او رصدخانه الغ بیگ را در سمرقند ساخت که یکی از بهترین رصدخانه های جهان اسلام در آن زمان و بزرگ ترین رصدخانه در آسیای مرکزی بود. همچنین مدرسه الغ بیگ را در سمرقند و بخارا ساخت و این شهرها را به مراکز فرهنگی و آموزشی در آسیای مرکزی تبدیل کرد. الغ بیگ در عصر پیش از اختراع تلسکوپ با ابزاری که در رصدخانه اش در سمرقند در اختیار داشت فهرستی از ۱۰۱۸ ستاره تهیه کرد و در ریاضیات جدول های مثلثاتی دقیقی از مقادیر سینوسی و مماس را تا دست کم ۸ رقم اعشار نوشت. 

مادر شکافت هسته ای 

۲۷ اکتبر ۱۹۶۸ میلادی برابر با ۶ آبان ۱۳۴۷ خورشیدی لیزه مارتینر فیزیکدان هسته ای اتریشی سوئدی درگذشت. سال ۱۹۳۹ او به همراه اتو رابرت فریش در نشریه تخصصی نیچر مقاله ای نظری را درباره شکافت هسته ای منتشر کرد. آنها می دانستند که وقتی هسته اورانیوم با نوترون برخورد می کند باریم تولید می شود. در جست وجوی توضیحی برای این رویداد آن دو از مدل هسته قطره مایع بور استفاده کردند تا نوسانات القاکننده نوترون را در هسته اورانیوم تصور کنند که گهگاه به شکل دمبل کشیده می شد. بعضی وقت ها نیروهای دافعه بین پروتون ها در دو انتهای پیازی شکل آنها باعث می شود که میانه باریکی که به آنها می پیوندد منقبض شود و به جای یک هسته دو هسته باقی بماند. این دو دانشمند مقدار عظیم انرژی آزادشده را محاسبه کردند که حاصل از واکنش زنجیره ای هسته ای بود. به دلیل شباهت پدیده تقسیم هسته اتم به تقسیم سلولی مایتنر و فریش آن را شکافت نامیدند. اما باوجوداین کشف جایزه نوبل شیمی ۱۹۴۴ برای شکافت هسته ای به همکار دیرینه مارتینر اتو هان اعطا شد. جمعی از دانشمندان و روزنامه نگاران حذف او را ناعادلانه توصیف کردند. براساس بایگانی جایزه نوبل او ۱۹ بار بین سال های ۱۹۲۴ تا ۱۹۴۸ نامزد جایزه نوبل شیمی و بین سال های ۱۹۳۷ تا ۱۹۶۷ برای ۳۰ بار نامزد جایزه نوبل فیزیک شد اما هرگز برنده این جایزه نشد. آلبرت اینشتین مایتنر را با لقب «ماری کوری آلمانی» ستود.  

سوزان لیندکوئست 

۲۷ اکتبر ۲۰۱۶ میلادی برابر با ۶ آبان ۱۳۹۵ خورشیدی سوزان لی لیندکوئیست زیست شناس مولکولی آمریکایی درگذشت. شهرت لیندکوئیست برای مطالعاتی است که درباره تاشدگی پروتئین انجام داد. او نشان داد که شکل های ساختاری متناوب مولکول های پروتئین می تواند به اثرات متفاوتی منجر شود. تاشدگی پروتئین به فرایندی فیزیکی گفته می شود که طی آن پلی پپتید به ساختار سه بعدی طبیعی خاص خودش درمی آید. این ساختار معمولا دارای عملکرد زیستی است. پروتئین ها از مولکول های اصلی تشکیل دهنده سلول ها هستند و به آنها شکل و ساختار مشخص می دهند. او همچنین مطالعاتی را روی پروتئین های گرماشوک انجام داد که به تیره ای از پروتئین ها می گویند که در پاسخ به هرگونه استرس سلولی تولید می شوند. به پاس مطالعات لیندکوئیست او در ۱۷ نوامبر ۲۰۱۰ مدال ملی علم را دریافت کرد. 

برند تئودور ماتیاس 

۲۷ اکتبر ۱۹۸۰ میلادی برابر با ۶ آبان ۱۳۵۹ خورشیدی برند تئودور ماتیاس فیزیکدان آلمانی آمریکایی درگذشت. او که در زمینه ابررسانایی پژوهش می کرد توانست نزدیک به هزار ماده ابررسانا کشف کند. ماتیاس تحصیلاتش را تا مقطع دکتری به پایان رساند و در سال ۱۹۴۳ در آلمان مدرک گرفت و در سال ۱۹۴۷ به آمریکا مهاجرت کرد و ابتدا در موسسه فناوری ماساچوست (ام آی تی) و سپس در آزمایشگاه بل مشغول کار شد. او در سال ۱۹۴۹ فیزیک دمای پایین را در دانشگاه شیکاگو آغاز کرد و در سال ۱۹۶۱ به دانشگاه کالیفرنیا سن دیگو نقل مکان کرد و یک سال بعد موسسه مطالعه ماده را در آنجا تأسیس کرد. ماتیاس با یافتن ابررسانایی فروالکتریک و فرومغناطیس در صدها ماده جدید نشان داد که این ویژگی ها به جای موارد نادری که در ابتدای کارش در این زمینه می دانست اتفاقات رایجی در طبیعت هستند.